Πριονίδια, φύκια και ψαροκόκαλο «παροπλίζουν» το εξασθενές χρώμιο
Εχει πανέμορφο χρώμα, είναι «παιχνιδιάρικο» και κινητικό, μόνο που έχει ένα ελάττωμα: είναι καρκινογόνο! Ο λόγος για το εξασθενές χρώμιο.
Ο Δημήτρης Δερματάς, καθηγητής Περιβαλλοντικής Μηχανικής στο Πανεπιστήμιο Στίβενς στις ΗΠΑ μεταφέροντας και την εμπειρία της Αμερικής (όπου το πρόβλημα του χρωμίου έχει απασχολήσει περισσότερο) μιλάει στο ΟΙΚΟ για τους κινδύνους που περικλείει το εξασθενές χρώμιο και για τον τρόπο διαχείρισής του.
«Από την αρχή μου προκάλεσαν μεγάλη εντύπωση οι υψηλές συγκεντρώσεις εξασθενούς χρωμίου στον υδροφόρο ορίζοντα της περιοχής. Αυτό σημαίνει ή ότι υπάρχει υψηλό υπόβαθρο εξασθενούς χρωμίου στα υπόγεια πετρώματα, πράγμα εξαιρετικά σπάνιο, ή ότι υπάρχει εντονότατο πρόβλημα ρύπανσης σε μια τεράστια περιοχή με παρουσία και άλλων στοιχείων στο γεωπεριβάλλον. Το πιο πιθανό είναι ότι στο υπέδαφος υπάρχει οξύτατη ρύπανση, μετατρέποντας τα υπόγεια ύδατα σε ένα κοκτέιλ από διάφορα επικίνδυνα χημικά».
Τι είναι ακριβώς το εξασθενές χρώμιο; Το εξασθενές χρώμιο είναι ένα άτομο χρωμίου, με έξι σθένη, δηλαδή έξι παραπάνω πρωτόνια (CrVI). Η πιο συνηθισμένη μορφή εμφάνισης του χρωμίου είναι το τρισθενές χρώμιο (CrIII). Το τρισθενές χρώμιο δεν είναι επικίνδυνο, μέχρι κάποιες συγκεντρώσεις βεβαίως, μάλιστα είναι απαραίτητο και για την ανθρώπινη δίαιτα. Το τρισθενές χρώμιο όμως δεν διαλύεται συνήθως και είναι αρκετά σταθερό. Απεναντίας, το εξασθενές χρώμιο είναι πάρα πολύ κινητικό, δεν προσροφείται εύκολα στο γεωπεριβάλλον και είναι τοξικό.
Τι προβλήματα υγείας προκαλεί το εξασθενές χρώμιο; Θεωρείται καρκινογόνο. Ειδικά, μέσω της αναπνοής προκαλεί καρκίνο των πνευμόνων. Υπάρχει πολύ μεγάλος κίνδυνος για τους εργάτες που δουλεύουν σε βιομηχανίες που χρησιμοποιούν χρώμιο, κυρίως λόγω των αιωρούμενων σωματιδίων. Βεβαίως, δεν λείπουν και άλλες μικρότερες αρνητικές επιδράσεις, όπως η δερματίτιδα κ.λπ. Αλλά και μέσω του νερού είναι επικίνδυνο. Σε πειράματα στις ΗΠΑ, χορηγήθηκε νερό με εξασθενές χρώμιο σε ποντίκια, τα οποία εμφάνισαν όγκους. Στο πόσιμο νερό θεωρείται ότι δεν πρέπει να ανιχνεύεται καθόλου. Μια ανεξάρτητη αμερικανική περιβαλλοντική αρχή το Office of Environmental Health Hazard Assessment (OEHHA) σημειώνει ότι η συγκέντρωση δεν πρέπει να ξεπερνά τα 0,2 μικρογραμμάρια ανά λίτρο.
Σε ποιες βιομηχανίες χρησιμοποιείται το χρώμιο; Χρώμιο και εξασθενές χρώμιο, με διάφορες μορφές, χρησιμοποιούνται κυρίως σε διάφορες βαφές, γιατί δίνουν ωραίο χρώμα, είτε ως σκληρυντικά και αντιδιαβρωτικά. Επομένως, μονάδες που ασχολούνται με βαφές υφασμάτων και χρώματα κάθε είδους, χρωστικές ουσίες για φωτογραφίες, μελάνια, βαφές δερμάτων και βυρσοδεψεία, πλαστικά, σκληρυντικά ατσαλιού, επικαλύψεις ξύλου, αντισκωριακά και κάθε είδους στρώματα προστασίας μετάλλου σε μεταλλουργεία, μπορούν να χρησιμοποιούν χρώμιο. Στις ΗΠΑ, έχει ήδη απαγορευθεί η χρήση του σε πολλές εργασίες, όπως για παράδειγμα ως αντιδιαβρωτικό.
Εχουν παρατηρηθεί και αλλού προβλήματα ρύπανσης από χρώμιο; Υπάρχει η περίπτωση του Pacific Gas and Electric (PG&E) στο Χίνκλεϊ της Καλιφόρνιας, που έγινε και ταινία με τίτλο «Εριν Μπρόνκοβιτς». Προβλήματα ρύπανσης παρατηρήθηκαν επίσης σε περιοχές, όπου κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου γίνονταν εργασίες επικάλυψης της ατράκτου των αεροσκαφών με χρώμιο. Γενικά, πάντως, δεν είναι πολλές οι καταγεγραμμένες περιπτώσεις μεγάλης ρύπανσης. Υπάρχει το Χάνφορντ Σάιτ στις ΗΠΑ, όπου σήμερα δεν πατάει άνθρωπος. Εκεί όμως παρήγαν πυρηνικά όπλα. Επίσης αναφέρονται πολλές περιπτώσεις σε μεταλλουργεία στην Κίνα και σε βυρσοδεψεία στην Ινδία, καθώς επίσης και σε διυλιστήρια.
Αρα η περίπτωση του Ασωπού είναι από τις ξεχωριστές... Βεβαίως. Δυστυχώς για τους κατοίκους της περιοχής δεν συναντάς συχνά τόσο μεγάλη ρύπανση. Αυτό που με εντυπωσίασε είναι ότι σε κανονικές συνθήκες φυσικού περιβάλλοντος το Cr VI γίνεται Cr III, ειδικά με την παρουσία οργανικού υλικού. Εδώ βλέπουμε ότι δεν μετατρέπεται ή δεν μετατρέπεται όλο. Αυτό ίσως σημαίνει τεράστια ρύπανση που ίσως συνδέεται με την σημαντική παρουσία διοξειδίου του μαγγανίου και γενικότερα έντονων συνθηκών οξείδωσης στο γεωπεριβάλλον. Πρέπει να ερευνηθεί και η περίπτωση απ' ευθείας διάθεσης του εξασθενούς χρωμίου στα υπόγεια ύδατα, μέσω πηγαδιών ή υπόγειων αγωγών.
Πώς μπορούμε να το διαχειριστούμε; Κατ' αρχάς θέλει πολύ μεγάλη προσοχή στην ίδια την παραγωγή, για τους εργάτες. Είναι ένα ερώτημα εάν είναι αναγκαία η χρήση του με δεδομένες τις εκτεταμένες αρνητικές επιπτώσεις του στο γεωπεριβάλλον και κατ' επέκταση στο οικοσύστημα και στην ανθρώπινη υγεία. Οσον αφορά τα απόβλητα, η αποτελεσματικότερη προσέγγιση είναι η μετατροπή του εξασθενούς χρωμίου σε τρισθενές. Είναι πολλά τα υλικά που μπορείς να χρησιμοποιήσεις. Ενδεικτικά: μικρόβια ή οργανικό υλικό, πριονίδια, βακτήρια, φύκια, φυτά, απόβλητα από βιομηχανία τροφίμων, τανίνες από λωτό, πολυμερή βιομηχανικά, άλατα δισθενούς σιδήρου κ.λπ. Πρόκειται για σχετικά φθηνές λύσεις. Αν στα απόβλητα έχεις και άλλες επικίνδυνες ουσίες, χρησιμοποιείς συνδυασμούς των παραπάνω ή χημικές μεθόδους με χρήση πολύ δυνατών υλικών προσρόφησης, όπως για παράδειγμα διοξείδιο του τιτανίου. Στις ΗΠΑ πρόσφατα χρησιμοποιείται πολύ το αλεσμένο απόβλητο ψαροκόκαλο. Μαζεύει τα πάντα… Με τόσο πολλές λύσεις είναι εγκληματική η απόρριψη του χρωμίου στο περιβάλλον.
Τι γίνεται όμως από τη στιγμή που διαφύγει το εξασθενές χρώμιο στη φύση; Τότε τα πράγματα γίνονται πολύ πιο δύσκολα. Φυσικά, το πρώτο μέτρο είναι να σταματήσεις την πηγή της ρύπανσης. Εάν η μολυσμένη έκταση είναι μικρή, προχωράς σε χημική σταθεροποίηση κυρίως μέσω επεξεργασίας με άλατα του δισθενούς σιδήρου ή σε άντληση και κατεργασία των υδάτων. Η περίπτωσή μας όμως δυστυχώς δεν είναι αυτή. Εδώ μπορούμε να διαμορφώσουμε τείχη - φίλτρα μέσα στη γη, όπου περνώντας το νερό από εκεί θα διηθείται και θα καθαρίζεται. Είναι η τεχνική των διαπερατών ενεργών φραγμάτων (Permeable Reactive Barriers, PRBs), με τη χρήση των κατάλληλων υλικών, όπως μηδενικού σθένους σίδηρος, ζεόλιθος, αλεσμένο ψαροκόκαλο.
1 σχόλιο:
Πριονίδια, φύκια και ψαροκόκαλο «παροπλίζουν» το εξασθενές χρώμιο
Εχει πανέμορφο χρώμα, είναι «παιχνιδιάρικο» και κινητικό, μόνο που έχει ένα ελάττωμα: είναι καρκινογόνο! Ο λόγος για το εξασθενές χρώμιο.
Ο Δημήτρης Δερματάς, καθηγητής Περιβαλλοντικής Μηχανικής στο Πανεπιστήμιο Στίβενς στις ΗΠΑ μεταφέροντας και την εμπειρία της Αμερικής (όπου το πρόβλημα του χρωμίου έχει απασχολήσει περισσότερο) μιλάει στο ΟΙΚΟ για τους κινδύνους που περικλείει το εξασθενές χρώμιο και για τον τρόπο διαχείρισής του.
«Από την αρχή μου προκάλεσαν μεγάλη εντύπωση οι υψηλές συγκεντρώσεις εξασθενούς χρωμίου στον υδροφόρο ορίζοντα της περιοχής. Αυτό σημαίνει ή ότι υπάρχει υψηλό υπόβαθρο εξασθενούς χρωμίου στα υπόγεια πετρώματα, πράγμα εξαιρετικά σπάνιο, ή ότι υπάρχει εντονότατο πρόβλημα ρύπανσης σε μια τεράστια περιοχή με παρουσία και άλλων στοιχείων στο γεωπεριβάλλον. Το πιο πιθανό είναι ότι στο υπέδαφος υπάρχει οξύτατη ρύπανση, μετατρέποντας τα υπόγεια ύδατα σε ένα κοκτέιλ από διάφορα επικίνδυνα χημικά».
Τι είναι ακριβώς το εξασθενές χρώμιο;
Το εξασθενές χρώμιο είναι ένα άτομο χρωμίου, με έξι σθένη, δηλαδή έξι παραπάνω πρωτόνια (CrVI). Η πιο συνηθισμένη μορφή εμφάνισης του χρωμίου είναι το τρισθενές χρώμιο (CrIII). Το τρισθενές χρώμιο δεν είναι επικίνδυνο, μέχρι κάποιες συγκεντρώσεις βεβαίως, μάλιστα είναι απαραίτητο και για την ανθρώπινη δίαιτα. Το τρισθενές χρώμιο όμως δεν διαλύεται συνήθως και είναι αρκετά σταθερό. Απεναντίας, το εξασθενές χρώμιο είναι πάρα πολύ κινητικό, δεν προσροφείται εύκολα στο γεωπεριβάλλον και είναι τοξικό.
Τι προβλήματα υγείας προκαλεί το εξασθενές χρώμιο;
Θεωρείται καρκινογόνο. Ειδικά, μέσω της αναπνοής προκαλεί καρκίνο των πνευμόνων. Υπάρχει πολύ μεγάλος κίνδυνος για τους εργάτες που δουλεύουν σε βιομηχανίες που χρησιμοποιούν χρώμιο, κυρίως λόγω των αιωρούμενων σωματιδίων. Βεβαίως, δεν λείπουν και άλλες μικρότερες αρνητικές επιδράσεις, όπως η δερματίτιδα κ.λπ. Αλλά και μέσω του νερού είναι επικίνδυνο. Σε πειράματα στις ΗΠΑ, χορηγήθηκε νερό με εξασθενές χρώμιο σε ποντίκια, τα οποία εμφάνισαν όγκους. Στο πόσιμο νερό θεωρείται ότι δεν πρέπει να ανιχνεύεται καθόλου. Μια ανεξάρτητη αμερικανική περιβαλλοντική αρχή το Office of Environmental Health Hazard Assessment (OEHHA) σημειώνει ότι η συγκέντρωση δεν πρέπει να ξεπερνά τα 0,2 μικρογραμμάρια ανά λίτρο.
Σε ποιες βιομηχανίες χρησιμοποιείται το χρώμιο;
Χρώμιο και εξασθενές χρώμιο, με διάφορες μορφές, χρησιμοποιούνται κυρίως σε διάφορες βαφές, γιατί δίνουν ωραίο χρώμα, είτε ως σκληρυντικά και αντιδιαβρωτικά. Επομένως, μονάδες που ασχολούνται με βαφές υφασμάτων και χρώματα κάθε είδους, χρωστικές ουσίες για φωτογραφίες, μελάνια, βαφές δερμάτων και βυρσοδεψεία, πλαστικά, σκληρυντικά ατσαλιού, επικαλύψεις ξύλου, αντισκωριακά και κάθε είδους στρώματα προστασίας μετάλλου σε μεταλλουργεία, μπορούν να χρησιμοποιούν χρώμιο. Στις ΗΠΑ, έχει ήδη απαγορευθεί η χρήση του σε πολλές εργασίες, όπως για παράδειγμα ως αντιδιαβρωτικό.
Εχουν παρατηρηθεί και αλλού προβλήματα ρύπανσης από χρώμιο;
Υπάρχει η περίπτωση του Pacific Gas and Electric (PG&E) στο Χίνκλεϊ της Καλιφόρνιας, που έγινε και ταινία με τίτλο «Εριν Μπρόνκοβιτς». Προβλήματα ρύπανσης παρατηρήθηκαν επίσης σε περιοχές, όπου κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου γίνονταν εργασίες επικάλυψης της ατράκτου των αεροσκαφών με χρώμιο. Γενικά, πάντως, δεν είναι πολλές οι καταγεγραμμένες περιπτώσεις μεγάλης ρύπανσης. Υπάρχει το Χάνφορντ Σάιτ στις ΗΠΑ, όπου σήμερα δεν πατάει άνθρωπος. Εκεί όμως παρήγαν πυρηνικά όπλα. Επίσης αναφέρονται πολλές περιπτώσεις σε μεταλλουργεία στην Κίνα και σε βυρσοδεψεία στην Ινδία, καθώς επίσης και σε διυλιστήρια.
Αρα η περίπτωση του Ασωπού είναι από τις ξεχωριστές...
Βεβαίως. Δυστυχώς για τους κατοίκους της περιοχής δεν συναντάς συχνά τόσο μεγάλη ρύπανση. Αυτό που με εντυπωσίασε είναι ότι σε κανονικές συνθήκες φυσικού περιβάλλοντος το Cr VI γίνεται Cr III, ειδικά με την παρουσία οργανικού υλικού. Εδώ βλέπουμε ότι δεν μετατρέπεται ή δεν μετατρέπεται όλο. Αυτό ίσως σημαίνει τεράστια ρύπανση που ίσως συνδέεται με την σημαντική παρουσία διοξειδίου του μαγγανίου και γενικότερα έντονων συνθηκών οξείδωσης στο γεωπεριβάλλον. Πρέπει να ερευνηθεί και η περίπτωση απ' ευθείας διάθεσης του εξασθενούς χρωμίου στα υπόγεια ύδατα, μέσω πηγαδιών ή υπόγειων αγωγών.
Πώς μπορούμε να το διαχειριστούμε;
Κατ' αρχάς θέλει πολύ μεγάλη προσοχή στην ίδια την παραγωγή, για τους εργάτες. Είναι ένα ερώτημα εάν είναι αναγκαία η χρήση του με δεδομένες τις εκτεταμένες αρνητικές επιπτώσεις του στο γεωπεριβάλλον και κατ' επέκταση στο οικοσύστημα και στην ανθρώπινη υγεία. Οσον αφορά τα απόβλητα, η αποτελεσματικότερη προσέγγιση είναι η μετατροπή του εξασθενούς χρωμίου σε τρισθενές. Είναι πολλά τα υλικά που μπορείς να χρησιμοποιήσεις. Ενδεικτικά: μικρόβια ή οργανικό υλικό, πριονίδια, βακτήρια, φύκια, φυτά, απόβλητα από βιομηχανία τροφίμων, τανίνες από λωτό, πολυμερή βιομηχανικά, άλατα δισθενούς σιδήρου κ.λπ. Πρόκειται για σχετικά φθηνές λύσεις. Αν στα απόβλητα έχεις και άλλες επικίνδυνες ουσίες, χρησιμοποιείς συνδυασμούς των παραπάνω ή χημικές μεθόδους με χρήση πολύ δυνατών υλικών προσρόφησης, όπως για παράδειγμα διοξείδιο του τιτανίου. Στις ΗΠΑ πρόσφατα χρησιμοποιείται πολύ το αλεσμένο απόβλητο ψαροκόκαλο. Μαζεύει τα πάντα… Με τόσο πολλές λύσεις είναι εγκληματική η απόρριψη του χρωμίου στο περιβάλλον.
Τι γίνεται όμως από τη στιγμή που διαφύγει το εξασθενές χρώμιο στη φύση;
Τότε τα πράγματα γίνονται πολύ πιο δύσκολα. Φυσικά, το πρώτο μέτρο είναι να σταματήσεις την πηγή της ρύπανσης. Εάν η μολυσμένη έκταση είναι μικρή, προχωράς σε χημική σταθεροποίηση κυρίως μέσω επεξεργασίας με άλατα του δισθενούς σιδήρου ή σε άντληση και κατεργασία των υδάτων. Η περίπτωσή μας όμως δυστυχώς δεν είναι αυτή. Εδώ μπορούμε να διαμορφώσουμε τείχη - φίλτρα μέσα στη γη, όπου περνώντας το νερό από εκεί θα διηθείται και θα καθαρίζεται. Είναι η τεχνική των διαπερατών ενεργών φραγμάτων (Permeable Reactive Barriers, PRBs), με τη χρήση των κατάλληλων υλικών, όπως μηδενικού σθένους σίδηρος, ζεόλιθος, αλεσμένο ψαροκόκαλο.
Δημοσίευση σχολίου