eidenai

Η πολιτική ως εξορία.

Το λιμάνι της Νάξου και το Βερμόντ
Του Γιωργου Σταθακη

Πριν από μερικούς μήνες εμφανίστηκε στις ειδήσεις η ιστορία με το λιμάνι της Νάξου. Ο δήμαρχος και μάλλον η πλειοψηφία της τοπικής κοινωνίας βρέθηκαν σε σύγκρουση με μια ομάδα 33 ατόμων. Μια σύγκρουση από αυτές που είναι πλέον δεκάδες σε όλο τον ελλαδικό χώρο. Ο δήμαρχος ήθελε την κατασκευή ενός μεγάλου λιμανιού ικανού να χωρέσει κρουαζιερόπλοια, να αυξήσει τη ροή τουριστών με υψηλό βαλάντιο, και έτσι να αναπτυχθεί το νησί. Το έργο, προκειμένου να μην προκαλέσει αντιδράσεις και να επιταχυνθεί η διαδικασία κατασκευής του, χαρακτηρίζεται ως "επέκταση" του υπάρχοντος λιμανιού και όχι κατασκευή νέου. Τριάντα τρία άτομα επικαλούνται περιβαλλοντικούς και άλλους λόγους, και αντιδρούν. Προσφεύγουν στο Συμβούλιο της Επικρατείας και δικαιώνονται. Η απόφαση προκαλεί κύμα αντιδράσεων. Οι 33 κατηγορούνται ότι καταστρέφουν το νησί, ότι το εγκλωβίζουν σε μία διαδικασία μόνιμης υπανάπτυξης, οι επιχειρηματίες που είχαν επενδύσει τα χρήματα τους είναι αντιμέτωποι με την απαξίωση των επενδύσεων τους και σε κάθε περίπτωση ανάπτυξη χωρίς έργα και τουρισμό δεν γίνεται. Αυτοί που αντιδρούν, οι 33, λέγεται, ας αποφασίσουν να φύγουν, να εξοριστούν σε ένα άλλο νησί, να είναι κοντά στη φύση, να ζουν όπως οι άνθρωποι των σπηλαίων, και να αφήσουν το νησί να προκόψει, όπως επιθυμεί η πλειοψηφία των κατοίκων της. *** Το Βερμόντ είναι η πιο μικρή Πολιτεία των ΗΠΑ, με μερικές δεκάδες χιλιάδες κατοίκων και μια μικρή πρωτεύουσα 40.000 κατοίκων. Είναι διάσημο για το Γούντστοκ. Και όχι μόνο. Μετά το Γούντστοκ ομάδες χίπις εγκαταστάθηκαν εκεί. Στη δεκαετία του ’70 έφτιαξαν τα περίφημα κοινόβιά τους, οπλίστηκαν και πέρασαν μια περίοδο έντονων συγκρούσεων με τη συντηρητική τοπική κοινότητα, που αποτελούνταν από γεωργούς και κατά κύριο λόγο κτηνοτρόφους. Οι συντηρητικοί κτηνοτρόφοι εξεγέρθηκαν, προσπαθώντας να τους διώξουν με κάθε μέσο. Οι χίπις ήταν φυσικά μορφωμένοι -- ήταν γιατροί, δικηγόροι, δάσκαλοι. Επέζησαν, και σταδιακά προσαρμόστηκαν. Τα κοινόβια αυτοδιαλύθηκαν, καθώς η κοινοβιακή ζωή αποδείχτηκε νεανική τρέλα. Οι χίπις παντρεύτηκαν και έκαναν παιδιά, και σταδιακά πήραν την πλειοψηφία στην Πολιτεία. Έγιναν δηλαδή δήμαρχοι, κυβερνήτες, γερουσιαστές. Νομοθέτησαν αυτά που ήξεραν καλύτερα. Απαγόρευσαν την ίδρυση σουπερμάρκετ (επιτρέπονται μόνο μπακάλικα), απαγόρευσαν τις φωτεινές πινακίδες (μόνο ξύλινες επιτρέπονται), απαγόρευσαν κάθε μορφής ψηλό κτίριο, και για να κτίσει ένα σπίτι κάποιος εκτός χωριού χρειάζεται κατ' ελάχιστον 40 στρέμματα γης. Εάν είναι στο δάσος, η Πολιτεία στο εκχωρεί ακριβώς για να το φροντίζεις. 40 στρέμματα και ένα σπίτι κατασκευασμένο αποκλειστικά με κορμούς δέντρων. Στη δεκαετία του '90 το Βερμόντ έγινε περίφημο για τις αντιστάσεις του στην ανάπτυξη. Οι γιάπις βρήκαν ένα παρθένο μέρος και ήθελαν να αγοράσουν σαν τρελοί, να χτίσουνε εξοχικά, να δημιουργήουν μια ιδανική και πλούσια κατάσταση. Έγινε μια "Μύκονος", μια "Αράχωβα", που οι πλούσιοι την πολιορκούσαν ασταμάτητα, προσφέροντας μυθικά ποσά σε κατοίκους, μικροϊδιοκτήτες και παράγοντες. Οι τοπικές αρχές αντιστάθηκαν. Ως αντίβαρο επιτέθηκαν με την τοπική κτηνοτροφία. Οι Μπεν εντ Τζέρυ, ένας εξισωτικός συνεταιρισμός κτηνοτρόφων και εργαζομένων στη γαλακτοβιομηχανία, ήταν έργο δύο εικοσάχρονων Εβραίων. Μέσα σε 10 χρόνια κατέλαβε το 50% της αμερικάνικης αγοράς από τη γνωστή Χάγκεναντ, που τη μονοπωλούσε μέχρι εκείνη τη στιγμή. Ταυτόχρονα, η Πολιτεία επένδυσε στην παιδεία και την έρευνα στην οικολογία, μετατρέποντας το Βερμόντ σε ένα από τα πιο γνωστά διεθνώς κέντρα σε θέματα οικολογίας. Η ιστορία του Βερμόντ μας γοητεύει, πέρα από το ότι τροφοδοτεί τη φαντασία όλων των βιβλίων τρόμου του Στέφεν Κινγκ. Είναι γοητευτική η ιστορία αυτή με τους ντόπιους, τους ξένους που εισέβαλαν, τις συγκρούσεις, τη σταδιακή ηγεμόνευση των ξένων και τελικά τη δημιουργία της μοναδικής Πολιτείας των ΗΠΑ στην οποία δεν ισχύει τίποτα από ό,τι ισχύει στην υπόλοιπη Αμερική: ένα γαλατικό χωριό στη μέση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. *** Η "πολιτική ως εξορία" υπήρξε ανέκαθεν στην Ελλάδα --και όχι μόνο-- μια αυθόρμητη αντίδραση. Για τους Έλληνες κομμουνιστές, η ρήση αυτή λεγόταν επί δεκαετίες: "Άμα δεν σας αρέσει εδώ, πηγαίνετε να ζήσετε εκεί". Στη Χιλή πήρε τον δραματικό χαρακτήρα της μαζικής φυγής για λόγους επιβίωσης. Για τον ελληνικό και τον ισπανικό Εμφύλιο σήμανε αναγκαστική προσφυγιά. Μια μακρά παράδοση που θέλει την πολιτική να μη χωράει την ακραία σύγκρουση, παρά μόνο ως εξοβελισμό. Αυτή η εξωτερική εξορία είχε πάντα το αντίστοιχο της, την εσωτερική εξορία: το ξερονήσι, την απομόνωση, την περιθωριοποίηση, τον Μακάρθι μαζί με τα γκουλάγκ, ένα ον που δεν μιλάει, εάν συνεχίσει να λέει τα ίδια. Αυτή η εσωτερική εξορία έχει ως υπέρτατο ιδεότυπο το φιμωμένο, το βουβό υποκείμενο. Τον αποκλεισμό. Η δημοκρατία, ως πλειοψηφία, παρεκτρέπεται, γίνεται μία δημοκρατική επίφαση προώθησης επιλογών, αναμφίβολα πλειοψηφικών, αλλά σε θέματα που ελέγχονται, η δοκιμάζονται, και πρέπει να ελέγχονται και να δοκιμάζονται, και σε άλλα επίπεδα. *** Το λιμάνι της Νάξου ενεργοποίησε τους άλλους θεσμούς που καθιστούν την πλειοψηφία ανενεργή, εφόσον αυτή κινείται εκτός του πλαισίου του νόμου. "Δεν υπάρχει κράτος", αναφωνούν πιθανόν οι τοπικοί παράγοντες της Νάξου, δεν υπάρχει κράτος εφόσον ενώ εγκρίνει η εκτελεστική εξουσία, τελικά η απόφαση ακυρώνεται στο επίπεδο της δικαστικής. Περίπλοκη η κοινωνία που αυθαιρετεί διά της πλειοψηφίας. Οφείλει όμως και αυτή να είναι νόμιμη. Κάθε σύστημα εξουσίας θέλει να εξορίσει τους αντιπάλους της. Μόνο που οι 33, οι άλλοι, οι Γαλάτες, έχουν ισοδύναμα ισχυρή υπόσταση σε μια κοινωνία που δοκιμάζεται όχι από τον τρόπο που υλοποιεί τις αποφάσεις της πλειοψηφίας, αλλά πρωτίστως και κυρίως από τον τρόπο που αντιμετωπίζει τις μειοψηφίες. Εδώ δοκιμάζεται η δημοκρατική πολιτεία, εδώ δοκιμάζονται οι πιο θεμελιακές έννοιες της αυτονομίας και του αυτοπροσδιορισμού, εδώ σχηματίζονται οι διακριτές διαδοχές της ετερότητας, της διαφορετικότητας και του φάσματος της διαφοροποίησης. Και στα θέματα της ανάπτυξης πλέον δεν υπάρχει χώρος για ανυποψίαστες ή αυτονότητες επιλογές. Περισσότερο παρά ποτέ, οι οικονομικές υποθέσεις απαιτούν τη σύζευξη με τη δημοκρατία. Σε αντίθεση με τα ρεύματα της εποχής, ο εκδημοκρατισμός της οικονομίας συνιστά απολύτως πρωταρχικό ζήτημα. Ο Γιώργος Σταθάκης διδάσκει οικονομικά στο Πανεπιστήμιο Κρήτης