ΕΙΔΕΝΑΙ "Μόνη μου πατρίδα ο χρόνος"
Σάββατο, Ιανουαρίου 26
Παρασκευή, Ιανουαρίου 25
alfamaΤετάρτη, Ιανουαρίου 23
Κυριακή, Ιανουαρίου 20
Η Πορτογαλία στο ποτήρι
Πώς γεννήθηκε το Πόρτο, ποια είναι η διαδικασία οινοποίησής του, πώς θα το απολαύσετε καλύτερα και ποια είναι η απάντηση του ελληνικού αμπελώνα σ’ έναν από τους διασημότερους οίνους - λικέρ του κόσμου
Tου Θόδωρου Λέλεκα
Τι θα λέγατε για ένα ποτήρι κόκκινο γλυκό κρασί, «τσιμπημένο» στο αλκοόλ, με έντονα αρώματα μπαχαρικών και γλυκών αποξηραμένων φρούτων. Εξαιρετική επιλογή, τώρα που το κρύο αρχίζει να μας κλείνει το μάτι και σιγά σιγά «μυρίζουν» Χριστούγεννα. Γι' αυτό, ας γνωρίσουμε το Πόρτο, το διάσημο λικέρ της Πορτογαλίας, και ας εξετάσουμε το αντίπαλο δέος του από τον ελληνικό αμπελώνα.
Ιδιαίτερα δημοφιλές σε όλο τον κόσμο και με φανατικούς φίλους και στην Ελλάδα, το Πόρτο είναι ένας ενισχυμένος οίνος που ταιριάζει με την εορταστική ατμόσφαιρα των Χριστουγέννων ή της Πρωτοχρονιάς. Πίνεται ως απεριτίφ πριν από το γιορτινό γεύμα αλλά και μετά, ως ένας γλυκός επίλογος, ενώ μπορεί να γίνει ένα ασυνήθιστο κέρασμα συνοδεύοντας γλυκά, ξηρούς καρπούς ή σταφίδες.
Για την ιστορία
Η ιστορία του ξεκινάει τον 17ο αιώνα στην Πορτογαλία. Τα κρασιά της περιοχής ήταν ιδιαίτερα δημοφιλή στα μέλη της βρετανικής αριστοκρατίας και της άρχουσας τάξης. Η ζήτησή τους μάλιστα συχνά εκτοξευόταν, καθώς, σε διάφορες φάσεις της πολυτάραχης ιστορίας των σχέσεων της Αγγλίας με τη Γαλλία, η βρετανική κυβέρνηση απαγόρευε κάθε είδους εισαγωγή τροφίμων, κρασιών ή άλλων αγαθών από τη Γαλλία. Το μοναδικό πρόβλημα που παρουσίαζαν τα πορτογαλέζικα κρασιά ήταν η δυσκολία να διατηρηθούν καλά χωρίς να οξειδωθούν, κατά τη διάρκεια του μεγάλου και δύσκολου ταξιδιού με τα πλοία της εποχής μέχρι τα λιμάνια της Βρετανίας. Η λύση βρέθηκε έπειτα από πολλούς πειραματισμούς, με την ενίσχυση του κρασιού με αλκοόλ (brandy) πριν από το τέλος της αλκοολικής του ζύμωσης. Αυτό χάρισε στο κρασί τον χαρακτηριστικό γλυκό αλλά και δυνατό του χαρακτήρα και το «όπλισε» με δύο από τα ισχυρότερα φυσικά συντηρητικά: τη ζάχαρη και το αλκοόλ. Κάπως έτσι γεννήθηκε το Πόρτο, που έκτοτε αποτελεί έναν από τους δημοφιλέστερους ενισχυμένους οίνους στον κόσμο και τον καλύτερο πρεσβευτή της πορτογαλέζικης οινοποιίας.
Η παραγωγή του βήμα βήμα
Το Πόρτο προκύπτει από την οινοποίηση μιας ευρείας γκάμας από γηγενείς πορτογαλέζικες ποικιλίες. Ανάμεσα σε αυτές βρίσκονται οι Touriga Nacional, Touriga Francesca, Tinta Barroca και Tinta Roriz (η πορτογαλέζικη έκφραση της γνωστής ισπανικής ποικιλίας Tempranillo). Τα κλήματα καλλιεργούνται σε ορεινά αμπελοτόπια, σε σειρές από στενές πεζούλες πάνω στις πλαγιές. Ακριβώς επειδή η πρόσβαση στα αμπέλια είναι δύσκολη, όλη η διαδικασία της καλλιέργειας, καθώς και ο τρύγος, γίνονται με το χέρι και όχι με μηχανικά μέσα. Η οινοποίηση γίνεται στα ίδια τα κτήματα, που ονομάζονται Quintas.
Παραδοσιακά, τα σταφύλια που προορίζονται για το Πόρτο πατιώνται από τους εργάτες σε μεγάλα πατητήρια από ξύλο ή τσιμέντο, που ονομάζονται Lagares, σε μία γραφική τελετουργία που περιλαμβάνει μουσική, χορούς και τραγούδια. Παρ' ότι σήμερα η διαδικασία αυτή γίνεται χρησιμοποιώντας υπερσύγχρονα πιεστήρια, το έθιμο του πατήματος των σταφυλιών δεν έχει εκλείψει τελείως, αλλά συνεχίζεται, κυρίως σε τουριστικές περιοχές και μεγάλα επισκέψιμα κτήματα.
Το Πόρτο οινοποιείται, αρχικά, σαν ένα οποιοδήποτε ερυθρό κρασί. Πριν όμως τελειώσει η αλκοολική του ζύμωση, προστίθεται στο μούστο που ζυμώνεται, ισχυρό, ουδέτερης γεύσης αλκοόλ. Αυτό σταματάει τη ζύμωση και αφήνει στο κρασί πολλά από τα πρωτογενή αρώματα του σταφυλιού, μεγάλη ποσότητα σακχάρων που δεν πρόλαβαν να ζυμωθούν και, βέβαια, υψηλό βαθμό αλκοολικότητας. Θα ακολουθήσει η παλαίωση σε μεγάλα δρύινα βαρέλια αλλά και στη φιάλη - ο χρόνος και για τις δύο αυτές διαδικασίες ποικίλλει ανάλογα με το στυλ και την ποιότητα που θα έχει το τελικό προϊόν, όταν τελικά διατεθεί στην αγορά. Αξίζει να σημειώσουμε ότι το Πόρτο, όπως και η σαμπάνια, κυκλοφορεί σπάνια σε ετικέτα μιας μόνο εσοδείας (χρονολογημένο) και αυτό συμβαίνει μόνο όταν η χρονιά θεωρηθεί και ανακηρυχθεί επισήμως εξαιρετική. Οταν δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο, μία ετικέτα προκύπτει από το χαρμάνι κρασιών από διαφορετικές εσοδείες, κατ' επιλογή του οινοποιού. Κατά μέσο όρο, ο αλκοολικός τίτλος ενός πόρτο βρίσκεται κοντά στο 20% του συνολικού του όγκου.
Το λεξικό του Πόρτο
Πράγματι, χρειάζεται γλωσσάρι για να αναγνωρίζουμε και να ξεχωρίζουμε το καθένα από τα είδη του Πόρτο που βρίσκουμε στα ράφια μιας καλής κάβας. Πρόκειται για τα:
Ruby Πόρτο: Το Πόρτο στην απλούστερη μορφή του, χαρμάνι πολλών διαφορετικών κρασιών, που έχει παλαιώσει για 2 - 3 χρόνια σε βαρέλι ή δεξαμενή. Είναι ένα δυνατό γλυκό κρασί.Tawny Πόρτο: Ενα απλό Tawny είναι το πιο ελαφρύ που μπορούμε να βρούμε. Προκύπτει από την συν-οινοποίηση ερυθρών και λευκών κρασιών, γι' αυτό και το χρώμα του είναι αρκετά ωχρό. Πίνεται εύκολα και πρέπει να καταναλώνεται σχετικά γρήγορα.Tawny Πόρτο 10 ετών: Από τα πιο δημοφιλή στους φίλους του Πόρτο. Η δεκαετής παλαίωση σε δρύινο βαρέλι δίνει στο Tawny πλούσια αρώματα ξηρών καρπών και καραμέλας, πολλαπλασιάζοντας έτσι την απόλαυση που μπορεί να προσφέρει.Tawny Πόρτο 20, 30, 40 ετών: Οσο το Πόρτο μένει στο βαρέλι, μεγαλώνει η αρωματική του πολυπλοκότητα και αποκτά χαρακτηριστικά ξηρού κρασιού. Τα τόσο παλαιωμένα Tawny είναι ιδιαίτερα σπάνια και ακριβά.Vintage Πόρτο: Πρόκειται για Πόρτο μιας μεγάλης χρονιάς, η οποία και αναγράφεται στην ετικέτα. Το χρονολογημένο Πόρτο παραμένει στο βαρέλι για διάστημα όχι μεγαλύτερο των 2 ετών προτού εμφιαλωθεί. Στη συνέχεια, ωστόσο, μένει για παλαίωση στη φιάλη για μεγάλο χρονικό διάστημα (μέχρι και 20 χρόνια), όπου αναπτύσσει περίτεχνα αρώματα και πλούσιες γεύσεις. Σημειώνεται ότι η μακρά παλαίωση στη φιάλη δημιουργεί ίζημα μέσα στη φιάλη, γι' αυτό και είναι καλό ένα χρονολογημένο Πόρτο να μεταγγίζεται πριν σερβιριστεί.Late Bottled Vintage Pόρτο (LBV): Αυτός ο τύπος έχει προκύψει από κρασί μιας συγκεκριμένης χρονιάς (όχι απαραίτητα μεγάλης) και έχει παλαιώσει στο βαρέλι για 4 έως 6 χρόνια. Στη συνέχεια φιλτράρεται, εμφιαλώνεται και διατίθεται σχεδόν αμέσως στην αγορά, έχοντας παλαιώσει από λίγο ώς καθόλου στη φιάλη. Παρουσιάζει όμορφα και σύνθετα αρώματα και είναι ιδιαίτερα καλής ποιότητας, αλλά είναι αισθητά φθηνότερο από ένα χρονολογημένο Πόρτο, το οποίο έχει παλαιώσει για πολύ μεγαλύτερο χρονικό διάστημα στη φιάλη.Colheita: Τύπος που είναι ιδιαίτερα δημοφιλής στην Πορτογαλία. Πρόκειται για Tawny Πόρτο μιας συγκεκριμένης εσοδείας που έχει παλαιώσει στο βαρέλι για 8 χρόνια τουλάχιστον. Εχει το στυλ και το χαρακτήρα του παλαιωμένου Tawny και θεωρείται ιδιαίτερα εκλεκτό.Single Quinta: Πρόκειται για Vintage Πόρτο που έχει παραχθεί σε μία συγκεκριμένη Quinta (Κτήμα), σε μία χρονιά που δεν έχει ανακηρυχθεί επίσημα ως «μεγάλη». Παλαιώνει σε βαρέλι για περίπου μία δεκαετία. Θεωρείται προϊόν μιας πιο boutique προσέγγισης στο Πόρτο και είναι εξαιρετικά δημοφιλές, ειδικά καθώς είναι φθηνότερο από τα μεγάλα Vintage της αγοράς.Λευκό Πόρτο: Αγαπητό στην Πορτογαλία, είναι ξηρό ή ημίξηρο και σερβίρεται σαν καλοκαιρινό απεριτίφ, όπως το βερμούτ. Πίνεται με πάγο, τόνικ ή και σόδα.
Γευστικοί συνδυασμοί
Με αλκοολικό τίτλο που συνήθως «φλερτάρει» το 20%, το Πόρτο είναι ένας ενισχυμένος οίνος (ή αλλιώς οίνος - λικέρ) που καταναλώνεται σε αρκετά μικρότερες ποσότητες από ένα οποιοδήποτε ξηρό κρασί. Ως εκ τούτου δεν είναι κρασί φαγητού και ο συνδυασμός του με αλμυρά και γλυκά τρόφιμα είναι περιορισμένος. Κατ' αρχάς, πίνεται σκέτο, είτε στην αρχή είτε στο τέλος ενός γεύματος. Αν θέλουμε να το ενσωματώσουμε στο γεύμα μας, θα το σερβίρουμε προς το τέλος, για να συνοδεύσουμε ένα πλατό τυριών που ιδανικά θα περιλαμβάνει εξελιγμένα κρεμώδη τυριά όπως ροκφόρ, στίλτον, γκοργκονζόλα. Θα σας εντυπωσιάσει η αντίθεση των βαθιά γλυκών αρωμάτων του και γεύσεων με την επιθετική αλμυρότητα του τυριού. Σε ιδιαίτερες περιπτώσεις γευμάτων υψηλής κουζίνας θα μπορούσαμε να ταιριάξουμε ένα βαθιά παλαιωμένο Tawny με ένα μοσχαρίσιο φιλέτο με σάλτσα μαύρης σοκολάτας. Αν θέλουμε να σερβίρουμε Πόρτο με τα επιδόρπια, θα συνδυαστεί τέλεια με γλυκά που περιλαμβάνουν αποξηραμένα φρούτα και σταφίδες, σοκολάτα bitter ή καβουρντισμένους ξηρούς καρπούς. Τέλος, καλό είναι να θυμόμαστε ότι το Πόρτο είναι σκέτη απόλαυση στο τέλος ενός όμορφου γεύματος, με ένα καλό πούρο.
Οι μιμητές της
Τόσο ο τρόπος οινοποίησης, όσο και το στυλ του Πόρτο έχει βρει πολλούς μιμητές ανά τον κόσμο, ειδικά καθώς οι ενισχυμένοι οίνοι βρίσκονται σε μεγάλη ζήτηση σε παγκόσμιο επίπεδο. Eτσι, συναντάμε Πόρτο σε διάφορα σημεία του ορίζοντα και ειδικά σε χώρες ή περιοχές που διακρίνονται για την παραγωγή γλυκών ή ενισχυμένων κρασιών όπως η Κονστάντια στη Νότιο Αφρική, η Καλιφόρνια και κάποιες περιοχές της Αυστραλίας. Στις περισσότερες από αυτές τις περιοχές το κρασί παράγεται από ποικιλίες εκτός εκείνων που παραδοσιακά χρησιμοποιούνται για την παραγωγή του και συχνά γηγενείς ή τυπικές της περιοχής. Ωστόσο, παρ' ότι κανονικά δεν θα έπρεπε λόγω προστατευόμενης ονομασίας, δεν είναι ασυνήθιστο να συναντάμε ενισχυμένους οίνους από τις περιοχές αυτές με ενδείξεις όπως Tawny Πόρτο ή Vintage πόρτο στην ετικέτα.
Τι θα βρείτε στην ελληνική αγορά
Οι Ελληνες οινόφιλοι φαίνεται ότι αγαπάμε πολύ το πόρτο και το προτιμάμε σε σχέση με τους άλλους ενισχυμένους οίνους από τον υπόλοιπο κόσμο. Γι' αυτό σχεδόν όλες οι εταιρείες που εισάγουν κρασιά και οινοπνευματώδη περιλαμβάνουν αρκετούς κωδικούς πόρτο στον κατάλογό τους. Οι μεγαλύτεροι και γνωστότεροι οίκοι από τον κόσμο του πόρτο αντιπροσωπεύονται στην ελληνική αγορά. Ανάμεσά τους διάσημες μάρκες όπως Graham's, Noval, Taylor's, Fonseca, Cockburns, Niepoort. Από αυτούς εισάγονται και διατίθενται όλα τα στυλ πόρτο που αναφέραμε, αν και πιο δημοφιλή φαίνεται να είναι τα Tawny 10ετίας. Ενδεικτικά, οι τιμές τους κυμαίνονται από 7,50 ευρώ για ένα απλό Ruby πόρτο ώς 680 ευρώ για ένα Vintage πόρτο μεγάλης χρονιάς.
Στην ελληνική αγορά κυκλοφορούν πολλά πόρτο σε τιμές που αρχίζουν από 10 και φτάνουν τα 700 ευρώ. Ενδεικτικά αναφέρουμε:
• Noval fine Ruby Πόρτο Quinta, 10 ευρώ• Sandeman fine Ruby Πόρτο, 11 ευρώ• Graham's Πόρτο LBV, 16,54 ευρώ• Taylor's LBV 1999, 18,92 ευρώ• Fonseca Πόρτo 10.Y.O., 25 ευρώ• Graham's Πόρτο 40 Y.O., 112,94 ευρώ• Πόρτο Quinta Do Noval '94, 683,48 ευρώ
Tου Θόδωρου Λέλεκα
Τι θα λέγατε για ένα ποτήρι κόκκινο γλυκό κρασί, «τσιμπημένο» στο αλκοόλ, με έντονα αρώματα μπαχαρικών και γλυκών αποξηραμένων φρούτων. Εξαιρετική επιλογή, τώρα που το κρύο αρχίζει να μας κλείνει το μάτι και σιγά σιγά «μυρίζουν» Χριστούγεννα. Γι' αυτό, ας γνωρίσουμε το Πόρτο, το διάσημο λικέρ της Πορτογαλίας, και ας εξετάσουμε το αντίπαλο δέος του από τον ελληνικό αμπελώνα.
Ιδιαίτερα δημοφιλές σε όλο τον κόσμο και με φανατικούς φίλους και στην Ελλάδα, το Πόρτο είναι ένας ενισχυμένος οίνος που ταιριάζει με την εορταστική ατμόσφαιρα των Χριστουγέννων ή της Πρωτοχρονιάς. Πίνεται ως απεριτίφ πριν από το γιορτινό γεύμα αλλά και μετά, ως ένας γλυκός επίλογος, ενώ μπορεί να γίνει ένα ασυνήθιστο κέρασμα συνοδεύοντας γλυκά, ξηρούς καρπούς ή σταφίδες.
Για την ιστορία
Η ιστορία του ξεκινάει τον 17ο αιώνα στην Πορτογαλία. Τα κρασιά της περιοχής ήταν ιδιαίτερα δημοφιλή στα μέλη της βρετανικής αριστοκρατίας και της άρχουσας τάξης. Η ζήτησή τους μάλιστα συχνά εκτοξευόταν, καθώς, σε διάφορες φάσεις της πολυτάραχης ιστορίας των σχέσεων της Αγγλίας με τη Γαλλία, η βρετανική κυβέρνηση απαγόρευε κάθε είδους εισαγωγή τροφίμων, κρασιών ή άλλων αγαθών από τη Γαλλία. Το μοναδικό πρόβλημα που παρουσίαζαν τα πορτογαλέζικα κρασιά ήταν η δυσκολία να διατηρηθούν καλά χωρίς να οξειδωθούν, κατά τη διάρκεια του μεγάλου και δύσκολου ταξιδιού με τα πλοία της εποχής μέχρι τα λιμάνια της Βρετανίας. Η λύση βρέθηκε έπειτα από πολλούς πειραματισμούς, με την ενίσχυση του κρασιού με αλκοόλ (brandy) πριν από το τέλος της αλκοολικής του ζύμωσης. Αυτό χάρισε στο κρασί τον χαρακτηριστικό γλυκό αλλά και δυνατό του χαρακτήρα και το «όπλισε» με δύο από τα ισχυρότερα φυσικά συντηρητικά: τη ζάχαρη και το αλκοόλ. Κάπως έτσι γεννήθηκε το Πόρτο, που έκτοτε αποτελεί έναν από τους δημοφιλέστερους ενισχυμένους οίνους στον κόσμο και τον καλύτερο πρεσβευτή της πορτογαλέζικης οινοποιίας.
Η παραγωγή του βήμα βήμα
Το Πόρτο προκύπτει από την οινοποίηση μιας ευρείας γκάμας από γηγενείς πορτογαλέζικες ποικιλίες. Ανάμεσα σε αυτές βρίσκονται οι Touriga Nacional, Touriga Francesca, Tinta Barroca και Tinta Roriz (η πορτογαλέζικη έκφραση της γνωστής ισπανικής ποικιλίας Tempranillo). Τα κλήματα καλλιεργούνται σε ορεινά αμπελοτόπια, σε σειρές από στενές πεζούλες πάνω στις πλαγιές. Ακριβώς επειδή η πρόσβαση στα αμπέλια είναι δύσκολη, όλη η διαδικασία της καλλιέργειας, καθώς και ο τρύγος, γίνονται με το χέρι και όχι με μηχανικά μέσα. Η οινοποίηση γίνεται στα ίδια τα κτήματα, που ονομάζονται Quintas.
Παραδοσιακά, τα σταφύλια που προορίζονται για το Πόρτο πατιώνται από τους εργάτες σε μεγάλα πατητήρια από ξύλο ή τσιμέντο, που ονομάζονται Lagares, σε μία γραφική τελετουργία που περιλαμβάνει μουσική, χορούς και τραγούδια. Παρ' ότι σήμερα η διαδικασία αυτή γίνεται χρησιμοποιώντας υπερσύγχρονα πιεστήρια, το έθιμο του πατήματος των σταφυλιών δεν έχει εκλείψει τελείως, αλλά συνεχίζεται, κυρίως σε τουριστικές περιοχές και μεγάλα επισκέψιμα κτήματα.
Το Πόρτο οινοποιείται, αρχικά, σαν ένα οποιοδήποτε ερυθρό κρασί. Πριν όμως τελειώσει η αλκοολική του ζύμωση, προστίθεται στο μούστο που ζυμώνεται, ισχυρό, ουδέτερης γεύσης αλκοόλ. Αυτό σταματάει τη ζύμωση και αφήνει στο κρασί πολλά από τα πρωτογενή αρώματα του σταφυλιού, μεγάλη ποσότητα σακχάρων που δεν πρόλαβαν να ζυμωθούν και, βέβαια, υψηλό βαθμό αλκοολικότητας. Θα ακολουθήσει η παλαίωση σε μεγάλα δρύινα βαρέλια αλλά και στη φιάλη - ο χρόνος και για τις δύο αυτές διαδικασίες ποικίλλει ανάλογα με το στυλ και την ποιότητα που θα έχει το τελικό προϊόν, όταν τελικά διατεθεί στην αγορά. Αξίζει να σημειώσουμε ότι το Πόρτο, όπως και η σαμπάνια, κυκλοφορεί σπάνια σε ετικέτα μιας μόνο εσοδείας (χρονολογημένο) και αυτό συμβαίνει μόνο όταν η χρονιά θεωρηθεί και ανακηρυχθεί επισήμως εξαιρετική. Οταν δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο, μία ετικέτα προκύπτει από το χαρμάνι κρασιών από διαφορετικές εσοδείες, κατ' επιλογή του οινοποιού. Κατά μέσο όρο, ο αλκοολικός τίτλος ενός πόρτο βρίσκεται κοντά στο 20% του συνολικού του όγκου.
Το λεξικό του Πόρτο
Πράγματι, χρειάζεται γλωσσάρι για να αναγνωρίζουμε και να ξεχωρίζουμε το καθένα από τα είδη του Πόρτο που βρίσκουμε στα ράφια μιας καλής κάβας. Πρόκειται για τα:
Ruby Πόρτο: Το Πόρτο στην απλούστερη μορφή του, χαρμάνι πολλών διαφορετικών κρασιών, που έχει παλαιώσει για 2 - 3 χρόνια σε βαρέλι ή δεξαμενή. Είναι ένα δυνατό γλυκό κρασί.Tawny Πόρτο: Ενα απλό Tawny είναι το πιο ελαφρύ που μπορούμε να βρούμε. Προκύπτει από την συν-οινοποίηση ερυθρών και λευκών κρασιών, γι' αυτό και το χρώμα του είναι αρκετά ωχρό. Πίνεται εύκολα και πρέπει να καταναλώνεται σχετικά γρήγορα.Tawny Πόρτο 10 ετών: Από τα πιο δημοφιλή στους φίλους του Πόρτο. Η δεκαετής παλαίωση σε δρύινο βαρέλι δίνει στο Tawny πλούσια αρώματα ξηρών καρπών και καραμέλας, πολλαπλασιάζοντας έτσι την απόλαυση που μπορεί να προσφέρει.Tawny Πόρτο 20, 30, 40 ετών: Οσο το Πόρτο μένει στο βαρέλι, μεγαλώνει η αρωματική του πολυπλοκότητα και αποκτά χαρακτηριστικά ξηρού κρασιού. Τα τόσο παλαιωμένα Tawny είναι ιδιαίτερα σπάνια και ακριβά.Vintage Πόρτο: Πρόκειται για Πόρτο μιας μεγάλης χρονιάς, η οποία και αναγράφεται στην ετικέτα. Το χρονολογημένο Πόρτο παραμένει στο βαρέλι για διάστημα όχι μεγαλύτερο των 2 ετών προτού εμφιαλωθεί. Στη συνέχεια, ωστόσο, μένει για παλαίωση στη φιάλη για μεγάλο χρονικό διάστημα (μέχρι και 20 χρόνια), όπου αναπτύσσει περίτεχνα αρώματα και πλούσιες γεύσεις. Σημειώνεται ότι η μακρά παλαίωση στη φιάλη δημιουργεί ίζημα μέσα στη φιάλη, γι' αυτό και είναι καλό ένα χρονολογημένο Πόρτο να μεταγγίζεται πριν σερβιριστεί.Late Bottled Vintage Pόρτο (LBV): Αυτός ο τύπος έχει προκύψει από κρασί μιας συγκεκριμένης χρονιάς (όχι απαραίτητα μεγάλης) και έχει παλαιώσει στο βαρέλι για 4 έως 6 χρόνια. Στη συνέχεια φιλτράρεται, εμφιαλώνεται και διατίθεται σχεδόν αμέσως στην αγορά, έχοντας παλαιώσει από λίγο ώς καθόλου στη φιάλη. Παρουσιάζει όμορφα και σύνθετα αρώματα και είναι ιδιαίτερα καλής ποιότητας, αλλά είναι αισθητά φθηνότερο από ένα χρονολογημένο Πόρτο, το οποίο έχει παλαιώσει για πολύ μεγαλύτερο χρονικό διάστημα στη φιάλη.Colheita: Τύπος που είναι ιδιαίτερα δημοφιλής στην Πορτογαλία. Πρόκειται για Tawny Πόρτο μιας συγκεκριμένης εσοδείας που έχει παλαιώσει στο βαρέλι για 8 χρόνια τουλάχιστον. Εχει το στυλ και το χαρακτήρα του παλαιωμένου Tawny και θεωρείται ιδιαίτερα εκλεκτό.Single Quinta: Πρόκειται για Vintage Πόρτο που έχει παραχθεί σε μία συγκεκριμένη Quinta (Κτήμα), σε μία χρονιά που δεν έχει ανακηρυχθεί επίσημα ως «μεγάλη». Παλαιώνει σε βαρέλι για περίπου μία δεκαετία. Θεωρείται προϊόν μιας πιο boutique προσέγγισης στο Πόρτο και είναι εξαιρετικά δημοφιλές, ειδικά καθώς είναι φθηνότερο από τα μεγάλα Vintage της αγοράς.Λευκό Πόρτο: Αγαπητό στην Πορτογαλία, είναι ξηρό ή ημίξηρο και σερβίρεται σαν καλοκαιρινό απεριτίφ, όπως το βερμούτ. Πίνεται με πάγο, τόνικ ή και σόδα.
Γευστικοί συνδυασμοί
Με αλκοολικό τίτλο που συνήθως «φλερτάρει» το 20%, το Πόρτο είναι ένας ενισχυμένος οίνος (ή αλλιώς οίνος - λικέρ) που καταναλώνεται σε αρκετά μικρότερες ποσότητες από ένα οποιοδήποτε ξηρό κρασί. Ως εκ τούτου δεν είναι κρασί φαγητού και ο συνδυασμός του με αλμυρά και γλυκά τρόφιμα είναι περιορισμένος. Κατ' αρχάς, πίνεται σκέτο, είτε στην αρχή είτε στο τέλος ενός γεύματος. Αν θέλουμε να το ενσωματώσουμε στο γεύμα μας, θα το σερβίρουμε προς το τέλος, για να συνοδεύσουμε ένα πλατό τυριών που ιδανικά θα περιλαμβάνει εξελιγμένα κρεμώδη τυριά όπως ροκφόρ, στίλτον, γκοργκονζόλα. Θα σας εντυπωσιάσει η αντίθεση των βαθιά γλυκών αρωμάτων του και γεύσεων με την επιθετική αλμυρότητα του τυριού. Σε ιδιαίτερες περιπτώσεις γευμάτων υψηλής κουζίνας θα μπορούσαμε να ταιριάξουμε ένα βαθιά παλαιωμένο Tawny με ένα μοσχαρίσιο φιλέτο με σάλτσα μαύρης σοκολάτας. Αν θέλουμε να σερβίρουμε Πόρτο με τα επιδόρπια, θα συνδυαστεί τέλεια με γλυκά που περιλαμβάνουν αποξηραμένα φρούτα και σταφίδες, σοκολάτα bitter ή καβουρντισμένους ξηρούς καρπούς. Τέλος, καλό είναι να θυμόμαστε ότι το Πόρτο είναι σκέτη απόλαυση στο τέλος ενός όμορφου γεύματος, με ένα καλό πούρο.
Οι μιμητές της
Τόσο ο τρόπος οινοποίησης, όσο και το στυλ του Πόρτο έχει βρει πολλούς μιμητές ανά τον κόσμο, ειδικά καθώς οι ενισχυμένοι οίνοι βρίσκονται σε μεγάλη ζήτηση σε παγκόσμιο επίπεδο. Eτσι, συναντάμε Πόρτο σε διάφορα σημεία του ορίζοντα και ειδικά σε χώρες ή περιοχές που διακρίνονται για την παραγωγή γλυκών ή ενισχυμένων κρασιών όπως η Κονστάντια στη Νότιο Αφρική, η Καλιφόρνια και κάποιες περιοχές της Αυστραλίας. Στις περισσότερες από αυτές τις περιοχές το κρασί παράγεται από ποικιλίες εκτός εκείνων που παραδοσιακά χρησιμοποιούνται για την παραγωγή του και συχνά γηγενείς ή τυπικές της περιοχής. Ωστόσο, παρ' ότι κανονικά δεν θα έπρεπε λόγω προστατευόμενης ονομασίας, δεν είναι ασυνήθιστο να συναντάμε ενισχυμένους οίνους από τις περιοχές αυτές με ενδείξεις όπως Tawny Πόρτο ή Vintage πόρτο στην ετικέτα.
Τι θα βρείτε στην ελληνική αγορά
Οι Ελληνες οινόφιλοι φαίνεται ότι αγαπάμε πολύ το πόρτο και το προτιμάμε σε σχέση με τους άλλους ενισχυμένους οίνους από τον υπόλοιπο κόσμο. Γι' αυτό σχεδόν όλες οι εταιρείες που εισάγουν κρασιά και οινοπνευματώδη περιλαμβάνουν αρκετούς κωδικούς πόρτο στον κατάλογό τους. Οι μεγαλύτεροι και γνωστότεροι οίκοι από τον κόσμο του πόρτο αντιπροσωπεύονται στην ελληνική αγορά. Ανάμεσά τους διάσημες μάρκες όπως Graham's, Noval, Taylor's, Fonseca, Cockburns, Niepoort. Από αυτούς εισάγονται και διατίθενται όλα τα στυλ πόρτο που αναφέραμε, αν και πιο δημοφιλή φαίνεται να είναι τα Tawny 10ετίας. Ενδεικτικά, οι τιμές τους κυμαίνονται από 7,50 ευρώ για ένα απλό Ruby πόρτο ώς 680 ευρώ για ένα Vintage πόρτο μεγάλης χρονιάς.
Στην ελληνική αγορά κυκλοφορούν πολλά πόρτο σε τιμές που αρχίζουν από 10 και φτάνουν τα 700 ευρώ. Ενδεικτικά αναφέρουμε:
• Noval fine Ruby Πόρτο Quinta, 10 ευρώ• Sandeman fine Ruby Πόρτο, 11 ευρώ• Graham's Πόρτο LBV, 16,54 ευρώ• Taylor's LBV 1999, 18,92 ευρώ• Fonseca Πόρτo 10.Y.O., 25 ευρώ• Graham's Πόρτο 40 Y.O., 112,94 ευρώ• Πόρτο Quinta Do Noval '94, 683,48 ευρώ
Ημ/νία καταχώρησης : 19/01/2008 12:23:39
Ε, όχι και μαοϊκός ο μπούλης "Θεμιστοκλής", όταν ο γνωστότερος μαοϊκός εκείνης της περιόδου, που τυχαίνει να δουλεύει στην ίδια εφημερίδα, δήλωσε δημόσια ότι ντρέπεται να δουλεύει μαζί του; "Υπήρξα μαοϊκός, αναρχικός, ορθόδοξος...", γράφει ο Θεμιστοκλής. Δεν υπήρξες τίποτα, αγοράκι. Είσαι από αυτά τα κομπλεξικά ανθρωπάκια που δεν έζησαν και δεν ζουν τη ζωή, τον έρωτα, τον τζόγο, την πολιτική. Δεν έχεις ρισκάρει τίποτα. Ανακάλυψες σε μεγάλη ηλικία το ψευτοχαϊλίκι για την κονόμα. Είναι γνωστό ότι πουλάει. Δίπλα σ' αυτούς που έζησαν και ζουν τη ζωή με ρίσκα, χρειάζονται και γελωτοποιοί (οι εκδότες το ξέρουν καλά). Επικαλείσαι το μοντέρνο και το χαϊλίκι, που ποτέ δεν το 'χεις ζήσει στη ζωή. Πουλάς φρικ, χωρίς να είσαι. (Γίνεται ο μπούλης φρικ;). Απλά κάνεις επάγγελμα. Βρίζεις για να βγάλεις το ψωμί σου. Δεν βγάζεις όμως μοντέρνο πράγμα, Θεμιστοκλή, αφού είσαι βαλκανογιάπης. Στο Ρήγα φυσικά και δεν μπορούσες να είσαι. Δεν παίρναμε ποτέ άτριχα αγόρια με ροδαλά μάγουλα. Είναι άλλο πράγμα, Θεμιστοκλή, να γαμάς και άλλο απλώς να μιλάς για γαμήσια. Οι Ρηγίτες και οι Ρηγίτισσες, Θεμιστοκλή, τολμούσαν. Όταν αυτοί που τολμούσαν ήταν τόσο λίγοι. Οι καταδίκες στα στρατοδικεία συσσωρεύονται σε πολλούς αιώνες. Δεν θα 'χεις βέβαια διαβάσει τις απολογίες της Τσεμπελίκου και της Γεραλή. Όπως δεν θα 'σουν, βέβαια, Θεμιστοκλή στο μακελειό με τα ΜΑΤ, του Ρήγα κυρίως, το '80. Εσύ πότε τόλμησες; Έγραψες ποτέ για εργολάβους, εκδότες, προμηθευτές του Δημοσίου, μιζαδόρους; Τσιράκι για χρόνια ενός μεγάλου απ' αυτούς, κατάφερες στο τέλος να τον κλέψεις. Ανθρωπάκι που υποστήριζε τον Μπερλουσκόνι. Και η 'Ελευθεροτυπία'; Τι κάνει με την αναίδεια αυτού που δεν υπήρξε τίποτα; Ή μήπως δεν θέλει να χάσει τον γελωτοποιό της; ΜΙΧΑΛΗΣ ΣΑΜΠΑΤΑΚΑΚΗΣ (11.5.1995)
ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΥΓΗ 18-1-2008
Ένα κήρυγμα μίσους, μέχρι τέλους
Συντάκτης :
Ημ/νία καταχώρησης : 18/01/2008 15:53:23
Του Δημητρη Αρβανιτακη
Όποιος επισκέπτεται το μοναστήρι του Αγίου Μάρκου της Φλωρεντίας δεν μπορεί να μη θαυμάσει το μεγαλόπρεπο κέντημα της γραμμής και του χρώματος στα affreschi που φιλοτέχνησε ο Φρα Αντζέλικο, στο πρώτο μισό του δέκατου πέμπτου αιώνα. Αλλά, μαθαίνει επίσης ότι από το μοναστήρι εκείνο, τριγυρισμένος από αυτές τις εικόνες, λίγον καιρό μετά, επιχείρησε να κυβερνήσει τη Φλωρεντία ο Σαβοναρόλα. Τρομάζει κανείς όταν σκεφτεί ότι η μεγαλοφυία του ζωγράφου δεν γαλουχούσε τους θεατές-πιστούς στη γαλήνη της χαράς, αλλά τους έθετε προ οφθαλμών την Κόλαση. Ο Φρα Αντζέλικο με τη μουσική του χρώματος και ο Σαβοναρόλα με τις ιερεμιάδες του λόγου. Πώς η ομορφιά τίθεται στην υπηρεσία του τρόμου της Κόλασης; Με αντίστοιχο τρόπο, και για αντίστοιχους λόγους, έκανε υψηλή ποίηση ο συνθέτης του Ακάθιστου Ύμνου, με αντίστοιχο τρόπο η θεολογία δημιούργησε έναν υπερ-κόσμο, ένα "υλικότατο" δημιούργημα, εδραζόμενο σε μια υψηλή πτυχή της ανθρώπινης γλώσσας. Με το ίδιο όμως υλικό, με τα είκοσι τέσσερα γράμματα, και με απλούστερους τρόπους, η χριστιανική ιεραρχία πέτυχε τον ίδιο σκοπό: συντάσσοντας εκείνο το αποτρόπαιο κείμενο του αφορισμού, που όμοιό του δύσκολα βρίσκεται στη γραμματεία του μίσους και που έδωσε την ευκαιρία στον Καζαντζάκη να επαναλάβει χίλιες φορές τη φράση: "Την κατάρα σας να 'χω Άγιοι Πατέρες!". Αλλά ο "αφορισμός" είναι με χίλιους δύο τρόπους στην ημερήσια διάταξη. Διαβάζω από τις εφημερίδες της 30ής Δεκεμβρίου το "μήνυμα" του αρχιεπισκόπου: "[...] Μακάριοι οι έχοντες προοπτική αιωνιότητας στη ζωή τους. Αλλιώς είναι σάρκες, έκδοτοι σε πάθη ατιμίας, πρόθυμοι για καθετί που ευτελίζει την ύπαρξή μας [...]". Έκδοτοι, λοιπόν, άτιμοι και ευτελείς όλοι όσοι δεν "θυμούνται τη θεία καταγωγή τους". Η σωτηρία αναμένει μόνον εκείνους που "παραμένουν πιστοί στις παραδόσεις μας, στις αξίες μας, στην ιστορία μας και στους αγώνες μας". Και η παρώθηση στους πιστούς του: "Σταθείτε όλοι ορθοί στις επάλξεις σας και μην ξεπουλήσετε τα πρωτοτόκιά μας". Ποιο είναι εκείνο το "μας" και απέναντι σε ποιο "τους" ορίζεται; Ποια είναι εκείνη η κοινότητα αγώνων και θυσιών; Ποιοι χωρούν σε κείνη την ταυτότητα του "μας" και ποιοι είναι οι άλλοι; Προφανώς οι άλλοι είναι οι ευτελείς και οι άτιμοι~ οι έκδοτοι. Αυτοί δεν έχουν λαμβάνειν από τα πρωτοτόκια του περιούσιου λαού. Αυτά, ο ηγέτης των εν Ελλάδι ορθοδόξων χριστιανών: ρατσισμός και μίσος~ ακόμη και τώρα. Το ζήτημα δεν είναι ότι ο καλός ποιμήν θέλει ακόμη μια φορά να μας αφηγηθεί με τον τρόπο του την ιστορία, και βέβαια την ελληνική ιστορία~ το ζήτημα δεν είναι ότι θεωρεί πως μόνον όσοι αγωνίστηκαν "για του Χριστού την πίστη την αγία" έχουν θέση στον τόπο "μας" και στην Ιστορία "μας"~ το ζήτημα δεν είναι ότι επαναφέρει τα ωραία κυριακάτικα κηρύγματά του για το σκοτάδι και το φως, για τους εχθρούς του γένους, για την αξία των παραδόσεών "μας" και των αξιών "μας". Το ζήτημα είναι η ευκολία με την οποία, στο "μήνυμα αγάπης", ο άγιος πατέρας βρίσκει την ευκαιρία να φτύσει πάνω σε όλους εκείνους που έχουν επιλέξει αιώνες τώρα έναν άλλο τρόπο ζωής~ με ή χωρίς θεό. Το ζήτημα είναι η ευκολία με την οποία διχάζει και μηδενίζει ανθρώπινες ζωές, πόνους και κόπους, όνειρα και ιδρώτα, ηθικούς κώδικες και αρχές. Εν ονόματι του δόγματος~ ακόμη και τώρα. Για τον αρχιεπίσκοπο Αθηνών και πάσης Ελλάδος, ο τόπος αυτός κατοικείται από τη μερίδα εκείνη που ακολουθεί την "ορθόδοξη χριστιανική θρησκεία" και από όλους εκείνους, άθρησκους ή αλλόθρησκους, που είναι κομμάτια κρέας, έτοιμοι για κάθε ατιμία και για κάθε ευτελισμό. Ένας τέτοιος τρομοκρατικός λόγος, όμως, εκπορευόμενος από την πιο υψηλή κορυφή της ιεραρχίας, καταντά λόγος αυθεντίας: δεν αφήνει καμιά διέξοδο διαφορετικής κατανόησης, καμιά διέξοδο κοινωνικής αλληλεγγύης, καμιά δίοδο ανθρωπιάς. Γιατί, αν ακολουθείς τη θρησκεία αυτού του άγιου πατέρα και αν πείθεσαι στον λόγο του, πώς να αντικρίσεις, πώς να πλησιάσεις, πώς να νιώσεις όμοιόν σου εκείνον που είναι δυνάμει άτιμος και ευτελής, δηλαδή ανήθικος και τιποτένιος; Πόσο μακριά είναι αυτές οι λέξεις από εκείνο που λέμε στην καθημερινή μας γλώσσα, για να συνεννοούμαστε, "σκουλήκι"; Αυτό λοιπόν το νόημα της αλληλεγγύης, αυτήν την έννοια της συγγνώμης έχει να κηρύξει, ακόμη και τώρα, ο άγιος πατέρας, ο διερμηνευτής της θρησκείας της συγγνώμης; Μου 'ρχεται στο μυαλό εκείνος ο άγιος που λατρεύεται στο νησί μου, και που είναι γνωστός ως "ο άγιος της συγγνώμης", αφού, καθώς λένε, συχώρεσε τον φονιά του αδελφού του: ανήκουν άραγε στον ίδιο κόσμο, κηρύττουν τα ίδια πράγματα; Αλλά, το μόνο για το οποίο κανείς δε μπορεί να κατηγορήσει τη σημερινή κορυφή της ελλαδικής Εκκλησίας είναι για υποκρισία. Ποτέ μέχρι σήμερα αυτός ο αρχιεπίσκοπος δεν αμέλησε να κηρύξει τα ίδια πράγματα: ποιοι είναι οι εθνικοί "μας" εχθροί, ποια είναι η Δεξιά του Κυρίου, ποια είναι η ταυτότητά "μας" (όλων μαζί!), ποιοι είναι οι καλοί και οι κακοί της ελληνικής Ιστορίας, αν δικαιούνται οι χιλιάδες μουσουλμάνοι αυτού του τόπου να έχουν το δικό τους λατρευτικό χώρο, ποια κόμματα πρέπει να "αποφεύγουμε", αν πρέπει ανεξαιρέτως όλα τα παιδιά της Ελλάδας να διδάσκονται στα σχολεία το ορθόδοξο δόγμα... Το ίδιο κήρυγμα, ο ίδιος διχαστικός, υπεροπτικός λόγος, ακόμη και τώρα! Αλλά, έστω και τώρα, θα είχε κανείς να θυμίσει στον άγιο πατέρα τη φράση ενός ανθρώπου που δεν πίστευε στην αιώνια ζωή, "ενός έκδοτου σε πάθη ατιμίας, πρόθυμου για καθετί που ευτελίζει την ύπαρξή μας...". Μέσα, λοιπόν, στα φλεγόμενα ακόμη ερείπια της Ευρώπης, το 1945, ένας Γάλλος, μιλώντας σε έναν προπολεμικό "Γερμανό φίλο" του, χάραζε τη μόνη οροθετική γραμμή, εκείθε από την οποία αρχίζει ο ανθρώπινος πολιτισμός και δώθε από την οποία βασιλεύει το σκοτάδι και φυτρώνει το μίσος. Έλεγε λοιπόν ο Γάλλος: "Πριν από τον πόλεμο συμφωνούσαμε ότι η ανθρώπινη Ιστορία δεν έχει κανένα νόημα. Εσείς αποφασίσατε να της προσδώσετε ένα: τη βία. Εμείς, όμως, την αλληλεγγύη". Αυτός ο Γάλλος ήταν ο Αλμπέρ Καμύ: ένας άθεος, ένας έκδοτος, ήγουν ανήθικος και παρακμιακός, ανυπόληπτος και τιποτένιος.
Ο Δημήτρης Αρβανιτάκης είναι ιστορικός
ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΥΓΗ 18-1-2008
ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΥΓΗ 18-1-2008
Πόσο ευφυές είναι το «ευφυές σχέδιο»;
Από τις πρώτες φιλοσοφικές του αναζητήσεις ο άνθρωπος αναζητεί έναν σκοπό στην ύπαρξή του την οποία επιθυμεί να αντιμετωπίζει ως υπόδειγμα τελειότητας. Καθώς η εξέλιξη τον διαψεύδει, φιλοσοφικά ακροβατικά όπως το «ευφυές σχέδιο» προσπαθούν να γεφυρώσουν το κενό. Θολώνουν όμως το τοπίο...
Σ. Ν. ΑΛΑΧΙΩΤΗΣ
Το 1925 στην Πολιτεία Τενεσί των ΗΠΑ είχε γίνει μια ιστορική και παράξενη δίκη που έμεινε γνωστή ως η «δίκη του πιθήκου». Κατηγορούμενος ήταν ο Scopes, ένας εκπαιδευτικός που δίδασκε τον δαρβινισμό στο σχολείο· η τιμωρία του ήταν το υπέρογκο για την εποχή εκείνη πρόστιμο των 100 δολαρίων. Η πρωτοφανής εκείνη δικαστική απόφαση παρέμεινε σε ισχύ ως το 1968. Τότε το Ομοσπονδιακό Δικαστήριο των ΗΠΑ αποφάσισε την κατάργηση της αντιδαρβινικής εκείνης απόφασης με βάση το Σύνταγμα, σύμφωνα με το οποίο υπάρχει διαχωρισμός Κράτους και Εκκλησίας.
Το θέμα όμως δεν είχε τελειώσει. Διάφορες φονταμενταλιστικές ομάδες, για να υπερβούν τη δυσκολία της ομοσπονδιακής δικαστικής απόφασης, επαναδιαμόρφωσαν τον δημιουργισμό σε «επιστήμη της δημιουργίας», γνωστή ως «ευφυές σχέδιο». Με τον τρόπο αυτόν 26 Πολιτείες απαίτησαν ίσο χρόνο διδασκαλίας του ευφυούς σχεδίου και της εξελικτικής θεωρίας. Το Αρκάνσας και η Λουϊζιάνα ψήφισαν και σχετικούς νόμους· με αυτόν της Λουϊζιάνας να εφεσιβάλλεται στο Ομοσπονδιακό Δικαστήριο το οποίο το 1987 αποφάσισε ότι ο δημιουργισμός είναι επί της ουσίας θρησκευτική ιδέα και η διδασκαλία του ευφυούς σχεδίου στα σχολεία είναι παραβίαση της πρώτης απόφασης του 1968.
Μια διαμάχη χωρίς τέλος
Η διαμάχη αυτή όμως δεν έχει τέλος· επανέρχεται συνεχώς και το 2005 υπήρξε ανάλογη δικαστική απόφαση που δικαίωνε τον δαρβινισμό, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι οι ευαγγελιστές, κυρίως της χριστιανικής Δεξιάς των ΗΠΑ, θα παραμείνουν άπρακτοι καθώς αναδαυλίζουν το θέμα με μικροεπεισόδια στις κατά καιρούς «δίκες του Δαρβίνου». Σε μερικές Πολιτείες των ΗΠΑ λ.χ., «παρακινούμενα» συμβούλια εκπαίδευσης καλούνται να αποφανθούν για την υπεροχή της εξελικτικής θεωρίας ή του δημιουργισμού ως γνώσης για την ερμηνεία του κόσμου και συνακόλουθα ως εκπαιδευτικού υλικού των σχολείων. Η κατάσταση αυτή, αν και σε διαφορετικό τόνο, εμφανίζεται αναλογικά και σε άλλες χώρες, όπως λ.χ. στην Ιταλία του Μπερλουσκόνι ο οποίος επιθυμούσε την αποβολή του Δαρβίνου από τα σχολεία!
Σε αντιδιαστολή με τα προαναφερθέντα πρέπει να τονιστεί η σημασία των θρησκειών για τον πλούτο της σοφίας τους σχετικά με την κατάσταση του ανθρώπου και το νόημα της ζωής του· γεγονότα που τις κάνουν αξιοσέβαστες για τη συμβολή τους στη διαχρονική διαμόρφωση της κουλτούρας και της ιστορίας των λαών όσον αφορά τα ηθικά στοιχεία που εμπεριέχουν. Ωστόσο μερικές θρησκευτικές ομάδες, όπως φονταμενταλιστές, προτεστάντες και μουσουλμάνοι λ.χ. αντιτίθενται στην εξέλιξη, πιστεύοντας ότι υποσκάπτεται η θρησκεία τους. Η εξέλιξη δεν δημιουργεί όμως πρόβλημα στην Καθολική Εκκλησία από το 1996, οπότε ο Πάπας Ιωάννης Παύλος ο Β´ είχε δηλώσει ότι υπάρχει εξέλιξη και ότι είναι συμβατή με τον καθολικισμό. Αλλά και ο Μέγας Βασίλειος αποδέχεται στην Εξαήμερο (Κεφάλαιο 2, Ομιλία 9η) ανάλογες θέσεις· όπως και ο Αγιος Αυγουστίνος ή ο Θωμάς Ακινάτης· ή ακόμη και σύγχρονοι επιστήμονες, όπως ο νομπελίστας De Duve, που υποστηρίζουν ότι η μηχανοκρατική προέλευση της ζωής δεν αποκλείει αναγκαστικά την πίστη σε έναν δημιουργό, με τα συμπεράσματα της επιστήμης να μην είναι αναγκαστικά ασύμβατα με την ύπαρξή του. Ας μην ξεχνάμε και τον Δημόκριτο που έλεγε ότι «κάθε φιλονικία είναι ανόητη».
Ζωτικοκρατία και μηχανοκρατία
Η αντιπαράθεση αυτή ανάγεται πρωτίστως στη διαμάχη μεταξύ ζωτικοκρατίας και μηχανοκρατίας. Σύμφωνα με την πρώτη, γνωστή και ως βιταλισμός, οι ζωντανοί οργανισμοί σχηματίζονται με την παρέμβαση μυστηριωδών δυνάμεων που άλλοι όπως ο Αριστοτέλης τις ονόμασαν «Εντελέχεια» (εν εαυτώ το τέλος έχειν, «τέλος» με την έννοια του σκοπού), άλλοι ζωτική δύναμη (vis vitalis) και άλλοι ψυχή. Στο πλαίσιο αυτό θεωρείται ότι τα έμβια όντα έχουν ενσωματώσει τις πιο επεξεργασμένες, τις πιο τέλειες απόρροιες μιας εξέλιξης καθολικά προσανατολισμένης που έχει καταλήξει στον άνθρωπο, με βάση μια τελολογική αρχή, ένα ευφυές σχέδιο, εκπορευόμενη από μια υπερφυσική δύναμη.
Σήμερα ο βιταλισμός δεν έχει σοβαρούς εκπροσώπους στην τάξη των βιολόγων ενώ συμβαδίζει συχνά με τον δημιουργισμό - σύμφωνα με τον οποίο ο κόσμος και ειδικότερα τα έμβια όντα δημιουργήθηκαν πριν από μερικές χιλιάδες χρόνια και έκτοτε δεν άλλαξαν -, γι' αυτό έχει αποκλεισθεί από την επιστήμη καθώς δεν ικανοποιεί τις συνθήκες της. Σύμφωνα με τη μηχανοκρατία, η ζωή θεωρείται ως ένα σύνολο περίπλοκων φυσικών και χημικών φαινομένων, όπως διατυπώθηκε αρχικά από τον Καρτέσιο. Πρόκειται δηλαδή για υλιστική ερμηνεία, με τον υλισμό να αφορά τη θεώρηση εκείνη σύμφωνα με την οποία όλα τα όντα και τα γεγονότα, ακόμη και τα πνευματικά, εξηγούνται διά της αναγωγής τους στην ύλη. Ο αναγωγισμός πάλι είναι η αντίληψη εκείνη και η προσπάθεια εξήγησης των φαινομένων διά της αναγωγής τους σε μια ουσία, θεωρία ή επιστήμη· όπως το γονίδιο στο DNA ή η γενετική στη χημεία· ο αναγωγισμός συνάδει προς την ενότητα της επιστήμης.
Η τελειότητα μακριά από την επιστήμη
Ο αποκλεισμός του δημιουργισμού από την επιστήμη ήταν και ο λόγος προώθησης του ευφυούς σχεδίου σαν εναλλακτικής επιστημονικής προσέγγισης για να επανεισαχθεί ο δημιουργισμός σαν επιστημονική αναζήτηση. Το ευφυές σχέδιο είναι έμπνευση ενός μαθηματικού, του Dembski (1998), σύμφωνα με τον οποίο επιχειρείται με επιστημονικοφανή επιχειρήματα να προσεγγισθούν και να εξηγηθούν διάφορα εξελικτικά προβλήματα μέσω κάποιας «καθοδήγησης», μέσω «κάτι άλλου», ενός μεταφυσικού ευφυούς σχεδίου. Σε μια τέτοια περίπτωση θα 'πρεπε όμως ο σχεδιασμός των έμβιων όντων να 'ναι τέλειος. Ωστόσο ο άνθρωπος μαστίζεται από πάμπολλες ατέλειες, π.χ. το σχέδιο του ματιού των σπονδυλωτών γενικότερα δεν θα το ενέκρινε κανένας μηχανικός διότι δεν είναι ευφυές, καθώς παρεμβάλλονται πολλά κυτταρικά και ιστολογικά στρώματα μεταξύ της φωτεινής πηγής και των φωτοευαίσθητων κυττάρων.
Η οποιαδήποτε παράκαμψη της εξέλιξης ή της εξελικτικής θεωρίας όπως επίσης αποκαλείται - με την έννοια θεωρία, σύμφωνα με το English Oxford Dictionary, να σημαίνει στην επιστήμη τη διατύπωση ενός γενικού νόμου, μιας αρχής, των αιτιών δηλαδή που ερμηνεύουν ένα φαινόμενο -, οδηγεί σε πολλά προβλήματα. Π.χ. αγνοώντας τις εξελικτικές διεργασίες της φύσης θέτουμε σε κίνδυνο την ίδια όπως και τον άνθρωπο. Οι γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί, η εξελικτική αντοχή των μικροβίων και η εξελικτική προέλευση πολλών ασθενειών - η δαρβινική δηλαδή ιατρική -, η εξελικτική κατανόηση των οικοσυστημάτων και της βιόσφαιρας γενικότερα, όλα αυτά χωρίς το φως της εξέλιξης θα τα διαχειριζόμαστε με λαθεμένο και επικίνδυνο τρόπο.
Παρ' όλα αυτά υπάρχουν ακόμη αντιδράσεις κοινωνικής πέψης που θα μειώνονται όσο εξελίσσεται η εξελικτική θεωρία και επιβεβαιώνεται καθημερινά ως γεγονός ποικιλοτρόπως. Γι' αυτό η εξέλιξη, παρ' όλο που δεν αφομοιώνεται εύκολα από την επιστήμη και την κουλτούρα, έχει ήδη δημιουργήσει πολλούς διεπιστημονικούς υποκλάδους, όπως εξελικτική ψυχολογία, εξελικτική επιστημολογία κ.ά., με αποτέλεσμα να παρατηρούνται σχετικές επικαλύψεις μεταξύ της εξέλιξης και των κοινωνικοοικονομικών επιστημών ακόμη. Η άρνηση της εξέλιξης έχει περισσότερο κοινωνικοθρησκευτική βάση όπου αγνοούνται επιστημονικά επιχειρήματα και πειραματικές μαρτυρίες· είναι δηλαδή ένα κοινωνικό φαινόμενο που αντανακλά περισσότερο μια αντιδραστική και συντηρητική ιδεολογία η οποία μπορεί να απειλήσει την ποιότητα της εκπαίδευσης και της Παιδείας γενικότερα διαμορφώνοντας στρεβλά κοσμοείδωλα.
Ο κ. Σ. Ν. Αλαχιώτης είναι καθηγητής Γενετικής.
Από τις πρώτες φιλοσοφικές του αναζητήσεις ο άνθρωπος αναζητεί έναν σκοπό στην ύπαρξή του την οποία επιθυμεί να αντιμετωπίζει ως υπόδειγμα τελειότητας. Καθώς η εξέλιξη τον διαψεύδει, φιλοσοφικά ακροβατικά όπως το «ευφυές σχέδιο» προσπαθούν να γεφυρώσουν το κενό. Θολώνουν όμως το τοπίο...
Σ. Ν. ΑΛΑΧΙΩΤΗΣ
Το 1925 στην Πολιτεία Τενεσί των ΗΠΑ είχε γίνει μια ιστορική και παράξενη δίκη που έμεινε γνωστή ως η «δίκη του πιθήκου». Κατηγορούμενος ήταν ο Scopes, ένας εκπαιδευτικός που δίδασκε τον δαρβινισμό στο σχολείο· η τιμωρία του ήταν το υπέρογκο για την εποχή εκείνη πρόστιμο των 100 δολαρίων. Η πρωτοφανής εκείνη δικαστική απόφαση παρέμεινε σε ισχύ ως το 1968. Τότε το Ομοσπονδιακό Δικαστήριο των ΗΠΑ αποφάσισε την κατάργηση της αντιδαρβινικής εκείνης απόφασης με βάση το Σύνταγμα, σύμφωνα με το οποίο υπάρχει διαχωρισμός Κράτους και Εκκλησίας.
Το θέμα όμως δεν είχε τελειώσει. Διάφορες φονταμενταλιστικές ομάδες, για να υπερβούν τη δυσκολία της ομοσπονδιακής δικαστικής απόφασης, επαναδιαμόρφωσαν τον δημιουργισμό σε «επιστήμη της δημιουργίας», γνωστή ως «ευφυές σχέδιο». Με τον τρόπο αυτόν 26 Πολιτείες απαίτησαν ίσο χρόνο διδασκαλίας του ευφυούς σχεδίου και της εξελικτικής θεωρίας. Το Αρκάνσας και η Λουϊζιάνα ψήφισαν και σχετικούς νόμους· με αυτόν της Λουϊζιάνας να εφεσιβάλλεται στο Ομοσπονδιακό Δικαστήριο το οποίο το 1987 αποφάσισε ότι ο δημιουργισμός είναι επί της ουσίας θρησκευτική ιδέα και η διδασκαλία του ευφυούς σχεδίου στα σχολεία είναι παραβίαση της πρώτης απόφασης του 1968.
Μια διαμάχη χωρίς τέλος
Η διαμάχη αυτή όμως δεν έχει τέλος· επανέρχεται συνεχώς και το 2005 υπήρξε ανάλογη δικαστική απόφαση που δικαίωνε τον δαρβινισμό, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι οι ευαγγελιστές, κυρίως της χριστιανικής Δεξιάς των ΗΠΑ, θα παραμείνουν άπρακτοι καθώς αναδαυλίζουν το θέμα με μικροεπεισόδια στις κατά καιρούς «δίκες του Δαρβίνου». Σε μερικές Πολιτείες των ΗΠΑ λ.χ., «παρακινούμενα» συμβούλια εκπαίδευσης καλούνται να αποφανθούν για την υπεροχή της εξελικτικής θεωρίας ή του δημιουργισμού ως γνώσης για την ερμηνεία του κόσμου και συνακόλουθα ως εκπαιδευτικού υλικού των σχολείων. Η κατάσταση αυτή, αν και σε διαφορετικό τόνο, εμφανίζεται αναλογικά και σε άλλες χώρες, όπως λ.χ. στην Ιταλία του Μπερλουσκόνι ο οποίος επιθυμούσε την αποβολή του Δαρβίνου από τα σχολεία!
Σε αντιδιαστολή με τα προαναφερθέντα πρέπει να τονιστεί η σημασία των θρησκειών για τον πλούτο της σοφίας τους σχετικά με την κατάσταση του ανθρώπου και το νόημα της ζωής του· γεγονότα που τις κάνουν αξιοσέβαστες για τη συμβολή τους στη διαχρονική διαμόρφωση της κουλτούρας και της ιστορίας των λαών όσον αφορά τα ηθικά στοιχεία που εμπεριέχουν. Ωστόσο μερικές θρησκευτικές ομάδες, όπως φονταμενταλιστές, προτεστάντες και μουσουλμάνοι λ.χ. αντιτίθενται στην εξέλιξη, πιστεύοντας ότι υποσκάπτεται η θρησκεία τους. Η εξέλιξη δεν δημιουργεί όμως πρόβλημα στην Καθολική Εκκλησία από το 1996, οπότε ο Πάπας Ιωάννης Παύλος ο Β´ είχε δηλώσει ότι υπάρχει εξέλιξη και ότι είναι συμβατή με τον καθολικισμό. Αλλά και ο Μέγας Βασίλειος αποδέχεται στην Εξαήμερο (Κεφάλαιο 2, Ομιλία 9η) ανάλογες θέσεις· όπως και ο Αγιος Αυγουστίνος ή ο Θωμάς Ακινάτης· ή ακόμη και σύγχρονοι επιστήμονες, όπως ο νομπελίστας De Duve, που υποστηρίζουν ότι η μηχανοκρατική προέλευση της ζωής δεν αποκλείει αναγκαστικά την πίστη σε έναν δημιουργό, με τα συμπεράσματα της επιστήμης να μην είναι αναγκαστικά ασύμβατα με την ύπαρξή του. Ας μην ξεχνάμε και τον Δημόκριτο που έλεγε ότι «κάθε φιλονικία είναι ανόητη».
Ζωτικοκρατία και μηχανοκρατία
Η αντιπαράθεση αυτή ανάγεται πρωτίστως στη διαμάχη μεταξύ ζωτικοκρατίας και μηχανοκρατίας. Σύμφωνα με την πρώτη, γνωστή και ως βιταλισμός, οι ζωντανοί οργανισμοί σχηματίζονται με την παρέμβαση μυστηριωδών δυνάμεων που άλλοι όπως ο Αριστοτέλης τις ονόμασαν «Εντελέχεια» (εν εαυτώ το τέλος έχειν, «τέλος» με την έννοια του σκοπού), άλλοι ζωτική δύναμη (vis vitalis) και άλλοι ψυχή. Στο πλαίσιο αυτό θεωρείται ότι τα έμβια όντα έχουν ενσωματώσει τις πιο επεξεργασμένες, τις πιο τέλειες απόρροιες μιας εξέλιξης καθολικά προσανατολισμένης που έχει καταλήξει στον άνθρωπο, με βάση μια τελολογική αρχή, ένα ευφυές σχέδιο, εκπορευόμενη από μια υπερφυσική δύναμη.
Σήμερα ο βιταλισμός δεν έχει σοβαρούς εκπροσώπους στην τάξη των βιολόγων ενώ συμβαδίζει συχνά με τον δημιουργισμό - σύμφωνα με τον οποίο ο κόσμος και ειδικότερα τα έμβια όντα δημιουργήθηκαν πριν από μερικές χιλιάδες χρόνια και έκτοτε δεν άλλαξαν -, γι' αυτό έχει αποκλεισθεί από την επιστήμη καθώς δεν ικανοποιεί τις συνθήκες της. Σύμφωνα με τη μηχανοκρατία, η ζωή θεωρείται ως ένα σύνολο περίπλοκων φυσικών και χημικών φαινομένων, όπως διατυπώθηκε αρχικά από τον Καρτέσιο. Πρόκειται δηλαδή για υλιστική ερμηνεία, με τον υλισμό να αφορά τη θεώρηση εκείνη σύμφωνα με την οποία όλα τα όντα και τα γεγονότα, ακόμη και τα πνευματικά, εξηγούνται διά της αναγωγής τους στην ύλη. Ο αναγωγισμός πάλι είναι η αντίληψη εκείνη και η προσπάθεια εξήγησης των φαινομένων διά της αναγωγής τους σε μια ουσία, θεωρία ή επιστήμη· όπως το γονίδιο στο DNA ή η γενετική στη χημεία· ο αναγωγισμός συνάδει προς την ενότητα της επιστήμης.
Η τελειότητα μακριά από την επιστήμη
Ο αποκλεισμός του δημιουργισμού από την επιστήμη ήταν και ο λόγος προώθησης του ευφυούς σχεδίου σαν εναλλακτικής επιστημονικής προσέγγισης για να επανεισαχθεί ο δημιουργισμός σαν επιστημονική αναζήτηση. Το ευφυές σχέδιο είναι έμπνευση ενός μαθηματικού, του Dembski (1998), σύμφωνα με τον οποίο επιχειρείται με επιστημονικοφανή επιχειρήματα να προσεγγισθούν και να εξηγηθούν διάφορα εξελικτικά προβλήματα μέσω κάποιας «καθοδήγησης», μέσω «κάτι άλλου», ενός μεταφυσικού ευφυούς σχεδίου. Σε μια τέτοια περίπτωση θα 'πρεπε όμως ο σχεδιασμός των έμβιων όντων να 'ναι τέλειος. Ωστόσο ο άνθρωπος μαστίζεται από πάμπολλες ατέλειες, π.χ. το σχέδιο του ματιού των σπονδυλωτών γενικότερα δεν θα το ενέκρινε κανένας μηχανικός διότι δεν είναι ευφυές, καθώς παρεμβάλλονται πολλά κυτταρικά και ιστολογικά στρώματα μεταξύ της φωτεινής πηγής και των φωτοευαίσθητων κυττάρων.
Η οποιαδήποτε παράκαμψη της εξέλιξης ή της εξελικτικής θεωρίας όπως επίσης αποκαλείται - με την έννοια θεωρία, σύμφωνα με το English Oxford Dictionary, να σημαίνει στην επιστήμη τη διατύπωση ενός γενικού νόμου, μιας αρχής, των αιτιών δηλαδή που ερμηνεύουν ένα φαινόμενο -, οδηγεί σε πολλά προβλήματα. Π.χ. αγνοώντας τις εξελικτικές διεργασίες της φύσης θέτουμε σε κίνδυνο την ίδια όπως και τον άνθρωπο. Οι γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί, η εξελικτική αντοχή των μικροβίων και η εξελικτική προέλευση πολλών ασθενειών - η δαρβινική δηλαδή ιατρική -, η εξελικτική κατανόηση των οικοσυστημάτων και της βιόσφαιρας γενικότερα, όλα αυτά χωρίς το φως της εξέλιξης θα τα διαχειριζόμαστε με λαθεμένο και επικίνδυνο τρόπο.
Παρ' όλα αυτά υπάρχουν ακόμη αντιδράσεις κοινωνικής πέψης που θα μειώνονται όσο εξελίσσεται η εξελικτική θεωρία και επιβεβαιώνεται καθημερινά ως γεγονός ποικιλοτρόπως. Γι' αυτό η εξέλιξη, παρ' όλο που δεν αφομοιώνεται εύκολα από την επιστήμη και την κουλτούρα, έχει ήδη δημιουργήσει πολλούς διεπιστημονικούς υποκλάδους, όπως εξελικτική ψυχολογία, εξελικτική επιστημολογία κ.ά., με αποτέλεσμα να παρατηρούνται σχετικές επικαλύψεις μεταξύ της εξέλιξης και των κοινωνικοοικονομικών επιστημών ακόμη. Η άρνηση της εξέλιξης έχει περισσότερο κοινωνικοθρησκευτική βάση όπου αγνοούνται επιστημονικά επιχειρήματα και πειραματικές μαρτυρίες· είναι δηλαδή ένα κοινωνικό φαινόμενο που αντανακλά περισσότερο μια αντιδραστική και συντηρητική ιδεολογία η οποία μπορεί να απειλήσει την ποιότητα της εκπαίδευσης και της Παιδείας γενικότερα διαμορφώνοντας στρεβλά κοσμοείδωλα.
Ο κ. Σ. Ν. Αλαχιώτης είναι καθηγητής Γενετικής.
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)