“να με θυμάστε
και συγχωράτε μου
αυτή την τελευταία θλίψη”

Ιωάννης της Κλίμακος, Ι

Είμαι ανεβασμένος πάνω σε μια σκάλα
και κοιτώ τον κόσμο
πίσω από τον φράχτη.
Σκοπεύω για τους συνανθρώπους μου
τούτης της όχθης
της άλλης να φωτογραφίσω τα μεράκια
ό,τι κινείται δηλαδή με σχετική ζωηράδα:
καΐκια φευγαλέα φώτα γιορτών πλοίων
σεκλέτια αφραγκίες και μεζεκλίκια
ανθρώπους αξεδιάλυτους των μπαρ
τους ίδιους καθώς τρέχουν να κρυφτούν
σε υπόστεγα θυέλλης κηδειών γάμων
πολιτικής αντάρας
κι άλλα
της οπτασίας
της Ιστορίας
τρεχάτα γεγονότα
αλλά πάνω στη σκάλα
σαν να τα βλέπω τώρα επί ματαίω
τρέμουν τα γόνατα
και πρέπει να κατέβω
μ’ ένα μονάχα δίλημμα:
ήταν η σκάλα μου ασταθής
ή οι εικόνες μου άστατες
και δεν φωτογραφίζονται.

Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΜΟΝΟΣ , Γ. ΒΑΡΒΕΡΗΣ

"Σίμωνα Κυρηναίε
...
μη μας σηκώσεις το σταυρό
ολόκληρο το διεκδικούμε το μαρτύριο
είναι βαρύτερες για μας
οι αγαθές προθέσεις"
Γ. Βαρβέρης, ο άνθρωπος μόνος

Συχνά φαντάστηκα το τέρας Ύπνος σαν ένα βαρύ, γιγάντιο κεφάλι με αδύναμο σώμα και έτσι το απεικόνισα. Κεφάλι και σώμα κρατιούνται με ισορροπία με τις διχάλες της πραγματικότητας. Αν σπάσουν αυτές οι διχάλες έχουμε την αίσθηση ότι θα "πέσουν". Οι περισσότεροι από τους αναγνώστες μου έχουν ήδη βιώσει την αίσθηση ότι πέφτουν απότομα στο κενό τη στιγμή ακριβώς που τους καταλαμβάνει απόλυτα ο ύπνος. Αν ξυπνήσουν ξαφνικά, με την καρδιά να τρέμει αποκλείεται να έχουν την παραμικρή αμφιβολία ότι αυτή η αίσθηση είναι η ανάμνηση του τραβήγματος την ώρα της γέννησης...
Σαλβαδόρ Νταλί στο "Η Μυστική Ζωή του Σαλβαδόρ Νταλί", 1942

Χωρίς βιβλία - με βιβλία παντού
Tου Nικου Γ. Ξυδακη/ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 17-5-2009

Oταν διάβασα το θέμα της Εκθεσης (Γλώσσας, σωστότερα) στις Πανελλήνιες Εξετάσεις, σκέφτηκα ότι πάλι το αξιοθρήνητο εκπαιδευτικό σύστημα δεν καταλαβαίνει τίποτε από την εποχή μας και καλεί τα παιδιά να ηθικολογήσουν. Με κακή σύνταξη και λογικά σφάλματα, με αυθαίρετες αναγωγές, ο εξεταστής ζήτησε από τους δεκαοκτάχρονους να εξηγήσουν γιατί κατ’ έθιμον σχίζουν και καίνε τα σχολικά εγχειρίδια στο τέλος της χρονιάς και πώς το βιβλίο μπορεί να συνυπάρξει αρμονικά με τα ηλεκτρονικά μέσα πληροφόρησης και γνώσης.

Ο εξεταστής αυθαιρετεί και ακροβατεί. Κατ’ αρχάς, ταυτίζει το τρέχον, χαμηλής ποιότητας σχολικό βιβλίο με το βιβλίο εν γένει, από καταβολής. Δεύτερον, καλεί τους εφήβους, όλους καλωδιωμένους και δικτυωμένους, να επιχειρηματολογήσουν υπέρ ενός μέσου και μιας κουλτούρας που δεν έχουν βιώσει, δηλαδή να ηθικολογήσουν υπέρ της άχρονης και καθολικής και οικουμενικής αξίας του έντυπου μέσου, δηλαδή να παπαγαλίσουν τα (α), (β), (γ), (β), από τη φροντιστηριακή διδασκαλία των SOS θεμάτων. Τρίτον, έλασσον ίσως αλλά μείζον όταν πρόκειται για μάθημα Γλώσσας: ονομάζει, με ρηχό και απλουστευτικό τρόπο, «ηλεκτρονικά μέσα», το αχανές και πολυδαίδαλο ψηφιακό - δικτυακό σύμπαν. Τέλος, και αφού ήδη έχει προκαλέσει σύγχυση με την ελλιπή ορολογία, τη λήψη ζητουμένου και τη χειραγώγηση του ερωτώμενου, αυθαιρέτως και ασυναρτήτως ο εξεταστής μεταφέρει τη συζήτηση από το τελετουργικό κάψιμο των σχολικών βιβλίων (τελούμενο ετησίως από όλες τις προψηφιακές γενιές) «στους τρόπους που θα συμβάλουν στην αρμονική συνύπαρξη του βιβλίου με τα ηλεκτρονικά μέσα» (sic). Ράβδος στη γωνία, άρα βρέχει...

Τέλος πάντων, το θέμα μας δεν είναι οι ασυνταξίες και τα λογικά χάσματα στις Πανελλήνιες Εξετάσεις της Γλώσσας. Αυτά έχουν επισημανθεί πολλές φορές. Αξίζει να σταθούμε όμως στη ρηχή αντίληψη του εξεταστή -δηλαδή του σχολικού συστήματος- για τον ρόλο του βιβλίου σήμερα, για το μέλλον του, αλλά κυρίως τη ρηχή αντίληψη για τη διείσδυση των ψηφιακών μέσων στις νεότερες γενιές. Στα μυαλά των εξεταστών και του συστήματος, αυτού ακριβώς του συστήματος που παράγει εξόφθαλμα προχειροφτιαγμένα και απωθητικά βιβλία, το βιβλίο είναι ιερό, άχρονο και αμετάβλητο, ένα τοτέμ. Με αυτό εισήλθαμε στους νεότερους χρόνους, με αυτό θα πορευτούμε στην αιωνιότητα. Το βιβλίο είναι το Αγαθό, τα μαζικά μέσα είναι το Σκότος. Το βιβλίο είναι ο Λόγος, οτιδήποτε άλλο φέρει κείμενο ή αφήγηση είναι Απειλή. Ακόμη και το δοκίμιο του Αγγελου Τερζάκη αντηχεί αυτή τη μανιχαϊστική αντιπαράθεση του βιβλίου με τα μαζικά μέσα. (Ποια μέσα άραγε; Τα ραδιοτηλεοπτικά; ΄Η τις εφημερίδες όπου ο Τερζάκης δημοσίευε τέτοιες επιφυλλίδες;)

Ομως οι δεκαοκτάχρονοι πολίτες που καλούνται να μηρυκάσουν ηθικολογικά κλισέ, αυτοί που θα ασκήσουν το εκλογικό δικαίωμά τους σε λίγες ημέρες, είναι όλοι τους παιδιά της ψηφιακής εποχής, κανείς τους δεν θυμάται τον κόσμο χωρίς υπολογιστή, χωρίς κινητό, χωρίς Διαδίκτυο, γεννήθηκαν με αυτά, μέσα σε αυτό το περιβάλλον διαμορφώθηκαν πνευματικά και συναισθηματικά. Περισσότερο κείμενο διαβάζουν στις οθόνες υπολογιστών και κινητών, απ’ ό, τι σε τυπωμένες σελίδες. Κανείς δεν έχει δει γραφομηχανή, τέλεξ, ελάχιστοι έχουν δει οικιακό πικάπ με δίσκους βινυλίου, φαξ. Είναι η τελευταία γενιά που πρόλαβε να δει τον Μόγλη από βιντεοκασέτα και να φωτογραφηθεί σε φιλμ. Τα βιβλία που έχουν διαβάσει σχεδόν όλα τα έχουν δει και στο σινεμά, από τον Χάρι Πότερ έως τον Αρχοντα των Δαχτυλιδιών και το V for Vendetta. Τώρα τα κατεβάζουν από σέρβερ και τα κουβαλάνε στο λάπτοπ. Κι ας έχουν γεννηθεί και μεγαλώσει σε σπίτια με βιβλία, ίσως κατάφορτα από βιβλία, εγκυκλοπαίδειες, λευκώματα, χάρτινα μέσα. Ολοι αντιλαμβάνονται τους εαυτούς τους σαν παιδιά της μεταγουτεμβέργειας εποχής.

Οπως ακριβώς εξηντάχρονος φίλος, γραφιάς μεγαλωμένος με χαρτί και μελάνι, θυμόταν ότι στη Γαλλία της δεκαετίας ’70 αστυνομικοί που του έκαναν έλεγχο βίζας διασταύρωσαν τα στοιχεία τους on line από το περιπολικό. Τόσο καλή θυμόταν την οργάνωση του γαλλικού κράτους... Οταν του υπενθυμίσαμε ότι το ’70 δεν υπήρχε ούτε Ιντερνετ ούτε καν προσωπικός υπολογιστής, έμεινε εμβρόντητος, αυτός ο άνθρωπος του χαρτιού και του Τύπου.

Το βιβλίο άρα, γι’ αυτούς τους γεννηθέντες το 1991, λίγο μετά το Web, το τερζάκειο «γκόλφι» - φυλαχτό του πολιτισμού των γονιών και των των παππούδων τους, είναι βαρύτιμο και αξιοσέβαστο, αλλά πολύ λίγο χρήσιμο πια, πιάνει ελάχιστο τόπο στις ζωές τους. Προσοχή: Οχι σαν περιεχόμενο, αλλά σαν περιέκτης. Οχι σαν κείμενο, αλλά σαν υλικός φορέας του κειμένου.

Το κείμενο σήμερα είναι παντού, όχι μόνο στο χαρτί. Η γνώση υπάρχει διάσπαρτη στην αενάως διαστελλόμενη wikipedia και στις αστείρευτες δεξαμενές του Δικτύου - η Αγία Γραφή, τα μεγάλα θρησκευτικά και φιλοσοφικά κείμενα, οι Ελληνες κλασικοί, οι Ευρωπαίοι κλασικοί, οι βιογραφίες, οι ρηξικέλευθες ιδέες, οι ταινίες, οι μουσικές, οι ζωγραφιές και οι φωτογραφίες... Πολύ περισσότερο, το διαρκώς διαστελλόμενο Δίκτυο γράφεται από τους ίδιους τους αναγνώστες - χρήστες - θεατές. Μια πραγματωμένη ουτοπική βιλιοθήκη χωρίς όρια, σαν αυτήν που ονειρεύονταν οι Αλεξανδρινοί, οι ουτοπιστές, ο Μπόρχες... Κι ακόμη παραπέρα.

Δεν ξέρουμε πώς θα είναι το βιβλίο ή ο Τύπος στο εγγύς μέλλον. Αν θα τυπώνονται μεμονωμένα χάρτινα αντίτυπα στο σπίτι ή στο περίπτερο, αν θα διατίθενται όλα τα βιλία του κόσμου για κατέβασμα, αν ο έντυπος λόγος θα επιδοτείται ως δημόσιο αγαθό, όπως οι δρόμοι, τα σχολεία και τα νοσοκομεία. Η γραφή και η ανάγνωση είναι δημόσιο αγαθό, και είναι πυλώνας της δημοκρατίας.

Ομως, ακριβώς όπως ο Γουτεμβέργιος πρόσφερε τη Βίβλο και το βιβλίο στις μάζες και άνοιξε την πόρτα της νεωτερικότητας, έτσι και το ψηφιακό περιβάλλον, παρότι αποδιαρθρώνει εννοιολογήσεις και συνήθειες, παρότι αποϋλοποιεί το βιβλίο, παρότι κλονίζει βιομηχανίες και επαγγέλματα, ουσιαστικά επαναθεμελιώνει το βιβλίο, τη γραφή, την ανάγνωση, τον τρόπο που βιώνουμε τη γνώση και τη δημοκρατία.

Αλλά αυτή η διαπίστωση δεν περνάει από τον νου του σχολικού μας συστήματος.

Eισαγωγικές εξετάσεις και ποδόσφαιρο. Ανοίκειοι παραλληλισμοί

Ημερομηνία δημοσίευσης: 10/05/2009
Του Απόστολου Δεδουσόπουλου*

Έφθασαν, λοιπόν, οι μέρες της τελικής κρίσης. Δώδεκα χρόνια θητείας στα σχολικά θρανία, χιλιάδες ώρες στις αίθουσες και αντίστοιχες ώρες διδασκαλίας από δασκάλους, καθηγητές και φροντιστές, λίγους εμπνευσμένους και πολλούς βαριεστημένους, λίγους με γνώσεις και σεμνότητα, πολλούς επαρμένα αδαείς, λίγους να νοιάζονται και πολλούς να αδιαφορούν, λίγους να θυσιάζονται μέσα και έξω από τη σχολική αίθουσα και πολλούς δραχμοφονιάδες, άλλες τόσες ώρες μοναχικής «μελέτης», βρίσκουν εντός ολίγου τη δικαίωσή τους. Η διαδικασία των πέναλτι αρχίζει.

Εισαγωγικές εξετάσεις εν όψει, η αγωνία στο κατακόρυφο και οι «δρώντες παράγοντες» εν πλήρη δράση. Οι γονείς-παράγοντες να ακτινοβολούν αγωνία, νεύρα και υπολογισμό, «θα γράψει καλά να μπει σε καμιά αξιοπρεπή σχολή και εδώ στο σπίτι, ή θα έχουμε ενοίκια, έξοδα και τρεχάματα ανά την Ελλάδα, ο Θεός ξέρει σε ποιο τμήμα του κερατά, διάβασε ρε, λίγες μέρες μείνανε», οι φροντιστές - προπονητές δίνουν τις χιλιοειπωμένες οδηγίες, «τους ορισμούς αυτολεξεί, η μεθοδολογία των ασκήσεων..., τα κεφάλαια SOS τα μαθαίνουμε απ’ έξω», οι καθηγητές του Λυκείου-γυμναστές έχουν ήδη αποχωρήσει στο βάθος της εικόνας, «ό,τι μάθατε, μάθατε, ψυχραιμία και κάντε μια-δυο καλές επαναλήψεις».

Το κοουτσάρισμα τελειώνει, οι γονείς κάνουν τις τελευταίες φυσικοθεραπευτικές κινήσεις, μπας και χαλαρώσουν λίγο τα τεντωμένα νεύρα και μην έχουμε καμιά νευροψυχολογική κράμπα της τελευταίας στιγμής, υπόσχονται και κανένα πριμ, αναλόγως της οικονομικής κατάστασης. Οι υποψήφιοι φοιτητές έτοιμοι για τον στίβο των εξετάσεων και της ευγενούς άμιλλας, όπως αλλιώς λέγεται η αρένα.

Οι δημοσιογράφοι και τα ΜΜΕ έχουν πάρει θέση στις κερκίδες έτοιμοι να περιγράψουν τις φάσεις, να αξιολογήσουν τα θέματα -τρεις κατηγορίες, ως γνωστόν, εύκολα, βατά και δύσκολα- και να πάρουν τις αναγκαίες συνεντεύξεις από νικητές και νικημένους. Έχουν άλλωστε από δίπλα και τους σχολιαστές, έγκριτους φροντιστηριατζήδες, που με απόλυτη επάρκεια λύνουν τα θέματα και επισημαίνουν με περισσή επιστημονική και διδακτική παρρησία ότι «η απάντηση στο 3ο θέμα είναι από τη δεύτερη παράγραφο της 86ης σελίδας ως την τρίτη γραμμή της πρώτης παραγράφου της 87ης σελίδας του σχολικού εγχειριδίου».

Οι διαιτητές-βαθμολογητές τσεκάρουν τις κίτρινες και κόκκινες κάρτες να βγαίνουν εύκολα και αποστηθίζουν τις οδηγίες της Κεντρικής Επιτροπής Διαιτησίας -συγνώμη της Κεντρικής Επιτροπής Εξετάσεων, ήθελα να πω. Και τα μέλη της Επιτροπής εναρμονίζονται με τα πολιτικά κελεύσματα «εύκολα θέματα, να μπουν όσοι χωράνε, μη μείνουνε άδειες θέσεις και κλείσουν τμήματα ελλείψει πελατείας και φωνάζουν οι ταβερνιάρηδες και οι κεφετεριατζήδες και όσοι δώσανε το υστέρημά τους να μετατρέψουν στάβλους και αποθήκες σε ενοικιαζόμενα διαμερίσματα κατάλληλα για φοιτητές και κατσαρίδες».

Γιατί, ως γνωστόν, του Έλληνα μικρο-ιδιοκτήτη ο τράχηλος ζυγόν δεν υπομένει, και αν ο αρμόδιος υπουργός δε βρει τρόπο να τον «διευκολύνει», έχει και αλλού υπουργούς που είναι περισσότερο ευάλωτοι στα λαϊκά αιτήματα. Άλλωστε, όλη η χωροθέτηση του ελληνικού πανεπιστημίου στην υπόθεση της περιφερειακής και τοπικής ανάπτυξης υποτάχθηκε. Ποιας επιστήμης, ποιου μέλλοντος, ποιας οικονομικής και κοινωνικής αναγκαιότητας; Απλά πράγματα, τόσο απλά, όσο το κλείσιμο του ματιού και το κτύπημα στην πλάτη με συνένοχη οικειότητα.

Σ’ αυτό το σκηνικό οι φουκαράδες υποψήφιοι μετατρέπονται σε τερματοφύλακες με διπλό ρόλο, κάτι σαν τον Νικοπολίδη πριν λίγες μέρες. Πρέπει να σκοράρουν, να ρίξουν τον ανώνυμο αντίπαλο στο χώμα, να γράψουν «καλύτερα». Και πρέπει να αποκρούσουν, να μην επιτρέψουν να μπουν στη ζωή τους, όλα όσα πλουσιοπάροχα μίζερα τους δώσαμε όλοι, παράγοντες και πρόεδροι, προπονητές και γυμναστές, δημοσιογράφοι, διαιτητές και υπουργοί. Να διατηρήσουν αμόλευτη τη ψυχούλα τους, το δικαίωμα να συγκινούνται, έστω και αν η συγκίνηση μπορεί να σημαίνει να χάσουν το πέναλτι. Οι παίκτες που είχαν λόγο να είναι συγκινημένοι, αυτοί που κτυπούσαν το τελευταίο πέναλτι της καριέρας τους, άλλωστε, το έχασαν.

Οι χιλιάδες υποψήφιοι είναι από κοινού στην αρένα, αλλά καθ’ ένας μόνος του. Δεν υπάρχουν πλήθη να επευφημούν ή να λοιδορούν. Ας δεχθούν τα σιωπηλά μας χειροκροτήματα και την προσωπική μου συγνώμη.

* Ο Απ. Δεδουσόπουλος είναι καθηγητής του Παντείου Παν/μίου

A

Τα Υπόγεια Ρεύματα διασκευάζουν και ερμηνεύουν με το δικός τους τρόπο, 25 τραγούδια με πολιτικό-κοινωνικό περιεχόμενο, από το ευρύ ρεπερτόριο του Θάνου Μικρούτσικου, πάνω στους στίχους μεγάλων ποιητών (Β.Μαγιακόφσκι, Ν.Χιχμέτ, Μπ.Μπρεχτ, Γ.Ρίτσος, Α.Αλκαίος, Μ.Ελευθερίου, Μ.Αναγνωστάκης, Φρ.Βιγιόν, Κ.Τριπολίτης, Ν.Καββαδίας, Β.Μπίρμαν κ.ά.).
Ευχαριστούμε τον Ανέσπερο για την πρόσκληση στην εκτός προγράμματος χθεσινοβραδινή παράσταση στο METROPOLIS LIVE STAGE.
Ήταν μια πολύ δυνατή βραδιά.

ΠΡΟΣ ΕΓΚΩΜΙΑΣΜΟΝ
ΜΙΑΣ ΑΕΑΝΟΥ ΕΦΗΒΙΚΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ
(Legende)

ο χρήστος τσουτσουβής κι ο ιησούς χριστός
στεκόντουσαν σ' ένα αμπελάκι με το σούρουπο
έδειχνε ο τσουτσουβής τους τύπους των σφαιρών στο στήθος του
και αντεδείκνυεν ο ιησούς έναν τυφλό λεγεωνάριο

πιο πέρα στέκονταν η παναγιά συλλογισμένη
να δη από πού θ' ανάψη το κακό και θα βαρύνει τ' άδικο
ενώ στο δίπλα της αδάκρυτη η αδελφή του τσουτσουβή
έραβε σάβανα λευκά για την αιωνιότητα

έτσι αναλήφθησαν ο ναζωραίος κι ο τραχύς στους ουρανούς
περ' απ' τον θάνατο την τάχα μνήμη των ανθρώπων
κι ύφαινε σάβανα λευκά για την αιωνιότητα η παναγιά
κι η αδελφή του τσουτσουβή τραγούδαγε ένα σπασμένο σκότεινο άστρο

κι είδαν τον χρήστο τσουτσουβή γαμπρό μ' άψογο μανικιούρ
κι είδαν γαμπρό παντός τον μαραγκό με μαυρισμένα νύχια -
ξανά
κι η οβριά η μαρία κι η νότα τσουτσουβή τους λούσαν και τους μύρωσαν
κι ο κόσμος ύφαινε για μας σάβανο μαύρο την αιωνιότητα

Ηλίας Λάγιος
από τη συλλογή Μουζικούλες, 1997